Հին ասացուածք մը կ’ըսէ. «Պատը յիմարին օրագրութեան տետրակն է»։ Իհարկէ խօսքն այստեղ պատմական յուշարձաններու կամ եկեղեցիներու պատերուն վրայ փորագիր արձանագրութիւններուն չի վերաբերիր. ասոնք տեսակ մը թանկագին փաստագրեր են՝ յիշատակարաններ, որոնք կարեւոր տեղեկութիւններ կը հաղորդեն համապատասխան կառոյցի ինքնութեան, շինութեան թուականին, կառուցողին, բարերարին եւ յարակից այլ տուեալներու մասին։
Վերոգրեալ ասացուածքը միանշանակ կը վերաբերի այն դեռակիրթ այցելուներուն, որոնց պատեր մրոտելու գործը միայն նողկանք եւ ընդվզում կը յառաջացնէ։ Կապ չունի, թէ այդ պատը ինչ նպատակի համար կառուցուած է, կամ պատմական, հոգեւոր-մշակութային ինչպիսի արժէք կը ներկայացնէ։ Ըլլայ ան հնադարեան ամրոցի մը պարիսպը կամ երբեմն ազգի մը հոգեւոր ընկալումները արտացոլող եւ հաւատքը արձանացնող եկեղեցիի մը պատը, միեւնոյն է, անոնց վրայ յաճախ ստիպուած կ’ըլլաս կարդալու յիմար այցելուի մը անունը կամ որեւէ մէկ տխմար արձանագրութիւն՝ անոնց վրայ յաւերժացնել կարենալու համար իր անբաղձալի ներկայութիւնը։ Ճիշդ այդպէս, մեր օրերուն այդ պատերը թուայնացուած են հիմա՝ դրսեւորուելով իբրեւ Դիմատետր, Ինսթակրամ, Եութուպ եւ այլ նմանատիպ հանրային հարթակներ։
Այս հանրային հարթակները սկըզբունքով նախատեսուած են օժանդակելու, նաեւ խթանելու մարդոց միջեւ հաղորդակցութեան կապը, երկխօսութիւն ստեղծելու կարելիութիւնը, գիտելիք եւ տեղեկութիւն հաղորդելու հնարաւորութիւնը, գոյութիւն ունեցող աշխարհագրական սահմաններէ այն կողմ ազգերու եւ ժողովուրդներու միջեւ կառուցելու կամուրջներ, սատարելու անոնց կրթութեան եւ հոգեւոր-բարոյական զարգացումին։ Սակայն, ինչպէս միշտ, առկայ բոլոր միջոցներուն արժէքը կախում ունի, թէ անոնք ինչպէս եւ ինչ նպատակի համար կ’օգտագործուին։ Սխալ օգտագործելու եւ կանխամտածուած չարաշահումներու նպատակ հետապնդելու պարագային, անոնք սովորաբար կը յառաջացնեն ունայնութիւն, պառակտում, մարդոց մէջ կը սերմանեն ատելութիւն ու, այսպէս, հանրութեան մէջ կը դառնան «Գայթակղութեան քար»՝ չարաբաստիկ բառակապակցութիւն մը, Աստուածաշունչէն աւանդուած թեւաւոր խօսք մը, որ իր մէջ ոչ մէկ օրհնութիւն կը պարունակէ, այլ կը հանդիսանայ պատճառը բոլոր տեսակի չարիքներուն։
Եկեղեցին նմանապէս շուտ ճանչցաւ հանրային հարթակներու ընձեռած խոշոր հնարաւորութիւնները եւ այն բոլոր առաւելութիւները, որոնք կ’առաջարկէին համացանցային ժամանակակից կայքերու նուաճած տարածքները։ Եկեղեցիին սպասաւորները իսկոյն հասկցան, որ թուային ծառայութիւնները շատ աւելի մարդոց հասնելու կարելիութիւններն ունին, քան երբեւէ ան հնարաւոր պիտի ըլլար իրականացնել սեփական եկեղեցիներու պատերէն ներս։ Արդարեւ, հանրային բազմազան հարթակներու մէջ կաթոլիկ, ուղղափառ եւ բողոքական աղբիւրներէ կան հսկայական արժէքաւոր ներդրումներ՝ աշխարհիկ թէ հոգեւոր ներկայացուցիչներու քարոզներ, վկայութիւններ, ներհայեցողական ուղղորդումներ, բարոյական խորհրդածութիւններ, որոնք միանշանակ կը նպաստեն մարդը ընելու աւելի մարդկային, ամրապնդելով անոր մէջ անձնապէս իր եւ շուրջբոլորը գնուող գոյերուն անչափելի արժէք ներկայացնելու գիտակցութիւնը։ Այսպէս, կառուցողական նման գործունէութիւն մը որոշակի կը նպաստէ քրիստոնէական դաստիարակութեան, առօրեային մէջ հաւատքի կայացման՝ անտարակոյս բանալով հոգեւոր ձեւաւորման նոր ուղիներ։
Հայ եկեղեցին թուայնացուած ճարտարագիտութեան, հանրային հարթակներու ընձեռած այս հնարաւորութիւնները քիչ մը ուշացումով յայտնաբերեց, այնուամենայնիւ, յատկապէս վերջին տարիներուն, ան ներկայութիւն դարձաւ շարք մը համացանցային կայքերու, զորօրինակ՝ Դիմատետրի, Ինսթակրամի, այս եւ նման թուային նոյնականացման հարթակներու վրայ։ Գուցէ այստեղ Հայ եկեղեցիին անունով արտայայտուիլը այնքան ալ ճիշդ չէ, այլ խօսքը նոյն Եկեղեցւոյ այն սպասաւորներուն՝ որոշ եպիսկոպոսներու, վարդապետներու, քահանաներու, թէկուզ սարկաւագներու մասին է, որոնք այսօրուան վիճակով դարձած են մէկական աղմկայարոյց բլոգերներ։ Ցաւալին այն է, որ անոնց առցանց ելոյթներէն շատերը ուղղակի անհամապատասխան են Ս. Աւետարանի ոգիին։ Շնորհքի ընկալման, հաւատքի վկայութեան, Բանին կենաց քարոզութեան եւ քրիստոնէական հոգեւոր-բարոյական արժէքներ հաղորդելու փոխարէն՝ մեծ հիասթափութեամբ օրէցօր ականատես կը դառնանք աւելի ահագնացող եւ Հայ եկեղեցին անբարենպաստ կացութեան մէջ մղող երեւոյթի մը՝ անձնական ունայնութեան, ապակառուցողական հռետորաբանութեան, ապարդիւն բանավէճերու, ընդհուպ մինչեւ ազգային մակարդակի վրայ բաժանումներ ստեղծելու անարդարանալի ձգտումներու։ Ամենեւին չեմ կարծեր, որ ծայրայեղ եւ ինքնակոչ նախանձայուզութիւնը, չըսելու համար կրօնամոլական ծայրայեղականութիւնը, ո՛չ Եկեղեցիին եւ ո՛չ իսկ իրենց անձին օրհնութիւն մը կրնայ բերել։ Ինչպէս վերոգրեալ նշուեցաւ, որոշ եկեղեցականներ աւելի շատ բլոգերներու վերածուած են, քան հաւատաւոր հոգեւոր հովիւներու, մեզի հաղորդելու համար կեանքի իմաստ, քրիստոնէական աշխարհահայեացքի նպատակ, տիրաւանդ պատգամներու հոգեպարար բովանդակութիւն, նամանաւանդ՝ սէր, հանդուրժողութեան ոգի եւ խաղաղասիրութիւն, որ Լեռան քարոզի ամենաէական առաքինութիւններէն մին կը կազմէ։ Հանրային հարթակներու վրայ եւ համացանցային կայքերու մէջ բլոգերական գործունէութիւն ծաւալելը յարիր չէ հոգեւորականի կոչումին, նաեւ դժուար թէ ան համատեղելի ըլլայ Քրիստոսի ուղերձին եւ մեր Մայր եւ Ս. Եկեղեցւոյ հոգեւոր ժառանգութեան հետ։
Սակայն Աւետարանը ալգորիթմ կամ նարկիզային անձնական ինքնանկար մը չէ, այլ ան գերազանցապէս կոչում է։ Քրիստոնէական հաւատքի կանչ մը, սրտի խորքէն բխող լուսաւորութիւն մը, ամբողջանուէր ծառայասիրութիւն մը եւ սրբութեան ձգտող ներքին մղում մըն է ան։ Իսկ այս կոչումը հոգեւորականը կը ծառայեցնէ ոչ թէ ինքնագովումի, այլ համակ նուիրումի, խաղաղութեան կենսագործման, համայնքաշինութեան առաքելութեան, սիրոյ, յոյսի եւ ճշմարտութեան քարոզութեան։ Եկեղեցիին ձայնը բնաւ եւ երբեք իրաւունք չունի ըլլալու թուային աշխարհի աղմուկին մէջ ժխոր մը եւս, անդուրեկան արձագանգ մը, այլ կոչ՝ լռութեան, ինքնամփոփումի, խորհրդածութեան ու հաշտեցման։
Հայաստանեայց առաքելական սուրբ եկեղեցին կարիք չունի ազդեցիկ բլոգերներու, այլ՝ ճշմարիտ հոգեւոր հովիւներու, նաեւ Ս. Հոգիի առատացիր շնորհներով առլցուն հովուուհիներու։ Մարդիկ, որոնց համար իրենց կուրծքին կախած լանջախաչը ոսկեձոյլ եւ ադամանդակուռ զարդարանք մը չէ, այլ՝ հաւատքի պարտաւորեցնող ճշմարտութիւն եւ Յիսուսի հետեւելու ամբողջանուէր յանձնառութիւն։ Եպիսկոպոսներու կրած պանակէներու, վարդապետներու եւ քահանաներու կուրծքերուն կախուած լանջախաչին արժէքը ոչ թէ շուկային ոսկիի օրուան սակին առաջարկած կամ անոնց վրայ գամուած ադամանդին, զմրուխտին ու գունագեղ յակինթներուն նիւթեղէն գնահատականն է, այլ անոնց հոգեւոր իմաստը խորհրդանշող ընկալումը, որ մարմնաւորուած է Աստուածամօր բարեխօսութեան եւ Քրիստոսի խաչելութեան, մահուան ու հրաշափառ յարութեան հաւատքի գերազանց վկայութեան մէջ։
Համացանցային կայքերն ու թուային նոյնականացման ցանցերը կրնան իբրեւ միջոց ծառայել, սակայն բնաւ եւ երբեք անոնք չեն կրնար փոխարինել ճշմարիտ հոգեւորականի կենդանի ու կենարար կոչումը։ Եթէ երբեք հայ եկեղեցականները հաւատարիմ մնան իրենց բուն իսկ կոչումին, այն հաւատքին, որ առաքելաշաւիղ աւանդութեան մը ընդմէջէն մարմնաւորած են հայոց հաւատքին լուսակարկառ ներկայացուցիչներն ու սուրբերը, հայրապետներն ու վարդապետները, սրբազան աւանդը Լուսաւորիչին, Արիստակէսին ու Վրթանէսին, Մեծն Ներսէսին, Սահակին ու Մեսրոպին, անոնց լուսապսակ աշակերտներուն՝ Թարգմանիչ վարդապետներուն, Յովհաննէս Իմաստասէր Օձնեցիին, Գրիգոր Նարեկացիին, Շնորհալիներուն եւ Տաթեւացիներուն, նաեւ միլիո՜ն ու միլիոն այն հաւատաւոր հայութեան, որ դաժան դարերու մղձաւանջին մէջ Քրիստոսի եւ իր սուրբ Եկեղեցիին սիրոյն իր գետաբուխ եւ ծով արիւնը հեղեց՝ անխախտ մնալով քրիստոնէական հաւատքի ուղիղ վարդապետութեան մէջ, ապա, վստահ պէտք է ըլլալ, որ Դիմատետրն ու այլ հարթակներ ստոյգ կը վերածուին լոյսի վայրերու այսօրուան յաճախ թուայնացած գորշ աշխարհին մէջ։
Կուստաւ Տորէ (1832–1883) –
Նկարը կը ներկայացնէ Յիսուսի համանուն առակը՝ «Փարիսեցին եւ մաքսաւորը» (Ղկ. ԺԸ, 9–14)։
