1975-ին սկսած Լիբանանի պատերազմը եկաւ փաստելու, որ պատերազմը պատմութեան գիրքերուն կամ անցեալին պատկանող եղելութիւն մը չէ, այլ մեր երկնակամարին վրայ թեւածող մահագուշակ հրթիռներն են, որոնք անողոքաբար մեր շուրջը կը սփռեն անհամար զոհեր, լայնատարած քանդում, աղեխարշ սարսափ, զանգուածային գաղթ…:
Ես պատերազմը ճանչցայ, երբ Հաճըն թաղը չարաչար հրթիռակոծման ենթարկուեցաւ: Ականջէս բնաւ չի հեռանար Յարութիկին մօր աղիողորմ լացն ու ճիչը. «Յարութիկիս գլուխը չկայ, Յարութիկիս գլուխը չկայ»:
Անողոք հրթիռ մը մասնատած էր խեղճ պատանիին մարմինը։ Ես մահը այդքան մօտէն չէի ճանչցած…։
Մահուան երանգները ճանչցայ Հաճնոյ դարմանատան մէջ, երբ ականատես դարձայ Քարանթինայի հրկիզուած ու ծանրօրէն վիրաւորուած բնակիչներուն: Սարսռացի, երբ Պէյրութ գետի կամուրջին վրայ տեսայ դիպուկահարներուն «որսացած» դիակները, Ֆըրըն Շըպէքի գերեզմանատան թաղին մէջ գետին փռուած ու փքուած փորերով մեռելները: Ահռելի սարսափ ապրած եմ 1978-ին, երբ հայկական շրջանները ենթարկուեցան ութօրեայ անդադար ու չարաչար ռմբակոծման:
Ո՞ր մէկը նուազ սարսափ ու տառապանք պատճառեց. թաղային կրիւնե՞րը, առեւանգումնե՞րը, անակնկալ ռմբակոծումնե՞րը, ահաբեկչական պայթումնե՞րը, վառելանիւթի հսկայ ամբարտակին պայթո՞ւմը…:
Տարուէ-տարի ծաւալեցան հրթիռներուն ուժականութիւնը եւ ստեղծած քանդումին տարողութիւնը: Օրհասական էին 1989 եւ 1990 տարիները, որոնց հասցուցած աղէտը, աւերն ու զոհերը գերազանցեցին նախորդ տարիները:
Ոմանք կ’ըսեն, թէ Լիբանանի պատերազմը աւարտեցաւ 1990-ին, իսկ ես կ’ըսեմ ՈՉ. Լիբանանի պատերազմը մինչեւ օրս կը շարունակուի, վկայ Պէյրութի նաւահանգիստին ահարկու պայթումը, տիրող անկայուն քաղաքական իրավիճակը, երկրին մէջ վխտացող անիրաւ զէնքերը եւ այժմու իսրայէլեան օդանաւային հռթիրակոծումները: Լիբանանի անմեղ քաղաքացիները յիսուն տարիներէ կ’ենթարկուին ահռելի, դժուար պայմաններու՝ ապահովական, քաղաքական, տնտեսական, ընկերային, հոգեբանական… մինչ աշխարհը լուռ նստած կը դիտէ:
Բարեբախտաբար լիբանանցին կը զանազանուի իր իւրայատուկ խառնուածքով: Այսօր յիսուն տարիներ ետք, լիբանանցիք ոչ միայն կը գոյատեւեն եւ կը յաղթահարեն դժուարագոյն պայմանները, այլեւ կը զարմացնեն աշխարհը իրենց կենսուրախ բնաւորութեամբ, հիւրասիրութեամբ, լաւատեսութեամբ, տոկունութեամբ, վատթարագոյն պայմաններուն յարմարելու կարողութեամբ, մշակութային կեանքի աշխուժութեամբ…:
Իրաւացի է ըսուած. «Մեզի տուէք խաղաղութիւն եւ մենք աշխարհը կը զարմացնենք…»:
ՍԻԼՎԱ ԻՍԿԻԿԵԱՆ ՄԱՀՍԵՐԵՃԵԱՆ
