Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը բռնկեցաւ 13 Ապրիլ 1975-ին եւ աւարտեցաւ 1990-ի Դեկտեմբերին։ 15 տարիներու հակամարտութիւնները տուին 150.000 զոհ, տասնեակ հազարաւոր վիրաւորներ, հարիւր հազարաւոր տեղահանուածներ, իսկ երկրէն արտագաղթեցին գրեթէ մէկ միլիոն քաղաքացիներ։
Ստորեւ, կը ներկայացնենք Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի գլխաւոր իրադարձութիւնները:
1975
Փետրուար 26 – Սայտայի մէջ, ձկնորսներու բողոքի ցոյցի ընթացքին կը սպաննուի ցուցարարներու ղեկավար, երեսփոխան Մաարուֆ Սաատը։
Ապրիլ 13 – Այն Ռըմմանէի մէջ յարձակման կ’ենթարկուի լիբանանցի եւ առաւելաբար պաղեստինցի քաղաքացիներ տեղափոխող «օթոքարը» պատճառելով 27 զոհ եւ 19 վիրաւոր։
Հոկտեմբեր 24 – Պանդոկներու ճակատամարտ, որ տեւեց քանի մը ամիս։ Այստեղ սկսան երեւան գալ Պէյրութի սահմանային բաժանման գիծերը՝ Արեւելեան եւ Արեւմտեան կողմերը:
Դեկտեմբեր 6 – «Սեւ Շաբաթ»ը: Քաղաքացիական պատերազմի թաքնուած նպատակները քօղարկող կրօնական բռնութեան օրը։ Օրուայ աւարտին առնուազն 300 իսլամ, նոյնքան ալ քրիստոնեայ կը սպաննուին պատահական «հաճիզ»ներու (պատնէշ) վրայ։
1976
Յունուար 5 – «Լիբանանեան ճակատ»ին կողմէ Թէլ ալ-Զաաթար պաղեստինեան գաղթակայանի պաշարումը։
Յունուար 18 – Քարանթինայի կոտորածը: «Հորրաս էլ Էրզ», «Փաղանգաւորներ» եւ «Նմուր էլ Ահրար» աջակողմեան քրիստոնէական ուժերը կը գրաւեն Քարանթինայի շրջանը: Հարիւրաւոր պաղեստինցիներ կը սպաննուին, ողջ մնացողները կը փախչին:
Յունուար 20 – Տամուրի կոտորածը: Որպէս Քարանթինայի կոտորածին փոխադարձութիւն, պաղեստինեան եւ Ազգային շարժումի ուժերը կը յարձակին ու կ’աւերեն Պէյրութի հարաւը գտնուող քրիստոնէական Տամուր քաղաքը: Հարիւրաւոր մարդիկ կը սպաննուին, իսկ հազարաւորներ կը տեղահանուին:
Յունուար 21 – Յեղաշրջում գնդապետ Ահմատ էլ-Խաթիպի գլխաւորութեամբ եւ իսլամ սպաներէ եւ զինուորներէ բաղկացած Լիբանանի արաբական բանակի կազմաւորում: Սկիզբ՝ Լիբանանեան բանակի բաժանման:
Յունիս 1 – Սուրիական բանակը մուտք կը գործէ Լիբանան: Քրիստոնէական ուժերուն նկատմամբ պաղեստինեան եւ մահմետական ուժերուն ռազմական յաջողութիւնները կը սանձուին:
Օգոստոս 12 – Թէլ ալ-Զաաթար գաղթակայանը կը գրաւուի քրիստոնէական ուժերուն կողմէ: Հազարաւոր պաղեստինցիներ կը զոհուին:
Հոկտեմբեր 21 – Զինադադարի համաձայնագիր մը կը ստորագրուի Ռիատի մէջ կայացած արաբական գագաթաժողովէն ետք: Կը ստեղծուի Արաբական միացեալ խաղաղապահ ոււժերը, որուն մէջ մեծ դեր վերապահուած էր Սուրիոյ:
1977
Մարտ 16 – Կը սպաննուի Ազգային շարժման առաջնորդ, Ընկերվարական-Յառաջդիմական կուսակցութեան ղեկավար Քամալ Ճոմպլաթ:
Մարտ 17-19 – Ի պատասխան Ճոմպլաթի սպանութեան՝ Պարուքի, Քֆարնապրախի, Մազրաաթ էլ-Շուֆի, Մաասէր էլ-Շուֆի, Մաշղարա գիւղերուն մէջ քրիստոնեայ խաղաղ բնակիչներ կը կոտորուին:
1978
Մարտ 14-15 – Իսրայէլ կը ներխուժէ Հարաւային Լիբանան՝ մօտ 40 քմ, հասնելով մինչեւ Լիթանի գետը:
Մարտ 19 – ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհուրդը կ’որդեգրէ թիւ 425 բանաձեւը, որ կոչ կ’ընէր Իսրայէլին դուրս գալու Լիբանանի տարածքէն: Կը ստեղծուի 6000 հոգիէ բաղկացած խաղաղապահ ուժ՝ ԵՈՒՆԻՖԻԼ անունով։ Իսրայէլ դուրս կու գայ, սակայն գրաւեալ հողատարածքներու վերահսկողութիւնը կը փոխանցէ իրեն ենթակայ՝ քրիստոնէամէտ Հարաւային Լիբանանի բանակին։
Յունիս 13 – Էհտընի կոտորածը, որուն հետեւանքով կը սպաննուին Թոնի Ֆրանժիէն, անոր ընտանիքի անդամներն ու թիկնապահները։
Սեպտեմբեր 17 – Իսրայէլի եւ Եգիպտոսի միջեւ կը կնքուի արաբօ-իսրայէլեան առաջին համաձայնագիրը Քէմփ Տէյվիտի մէջ:
1982
Յունիս 6 – Իսրայէլ կը ներխուժէ Լիբանան եւ կը հասնի մինչեւ Պէյրութի հարաւային արուարձաններ։
Օգոստոս 23 – Պաշիր Ժմայէլ կ’ընտրուի Լիբանանի նախագահ։
Օգոստոս 24 – ԱՄՆ ծովային, ֆրանսացի եւ իտալացի զինուորներու բազմազգ ուժերը վայրէջք կը կատարեն Պէյրութի մէջ՝ Պաղեստինի ազատագրութեան կազմակերպութեան մարտիկներուն տարհանման օգնելու համար։
Օգոստոս 30 – Պաղեստինի ազատագրութեան կազմակերպութեան ուժերը կը լքեն Լիբանանը: Եասեր Արաֆաթ կը մեկնի Թունուզ։
Սեպտեմբեր 14 – Լիբանանի ընտեալ նախագահ Պաշիր Ժըմայէլ կը սպաննուի Պէյրութի Էշրաֆիէ շրջանի ակումբին մէջ, շէնքին ականահարումով։
Սեպտեմբեր 15 – Իսրայէլեան ուժերը կը ներխուժեն Պէյրութ։
Սեպտեմբեր 17-18 – Տեղի կ’ունենայ Սապրա եւ Շաթիլա գաղթակայաններու կոտորածը: Մօտ 1000 պաղեստինցիներ կը ջարդուին: ԱՄՆ-ի, Ֆրանսայի եւ Իտալիոյ բազմազգ խաղաղապահ ուժերը կը վերադառնան։
Սեպտեմբեր 21 – Նախագահ կ’ընտրուի Պէշիր Ժըմայէլի աւագ եղբայրը՝ Ամին Ժըմայէլը։
1983
Ապրիլ 18 – Պէյրութի ԱՄՆ դեսպանատան վրայ ինքնասպանական ռմբային յարձակումներ տեղի կ’ունենան, որոնց հետեւանքով կը զոհուի 63 մարդ։
Մայիս 17 – Լիբանան Իսրայէլի հետ կը ստորագրէ երկու երկիրներու միջեւ բնականոն յարաբերութիւններու համաձայնագիր:
Օգոստոս 31 – Սեպտեմբեր 9 – Լեռներու պատերազմը: Տեղի կ’ունենան միջկրօնական կոտորածներ Շուֆի շրջանին մէջ, որոնց արդիւնքով քրիստոնէաները կը տեղահանուին այդ տարածքներէն։
Սեպտեմբեր – Ամին Ժըմայէլի կառավարութեան աջակցելու համար, ամերիկեան ռազմանաւերը կը ռմբակոծեն Պէյրութի մահմետական շրջանները։
Հոկտեմբեր 23 – Պէյրութի ամերիկեան ծովային ռազմակայանին վրայ անձնասպանական բեռնատարով ռմբային յարձակում։ Զոհուեցան առնուազն 241 ամերիկացի եւ 58 ֆրանսացի ծովայիններ։
1984
Փետրուար 6 – Իսրայէլի հետ խաղաղութեան համաձայնագրին ստորագրման դէմ՝ Արեւմտեան Պէյրութի ձախակողմեան ուժերու եւ Աֆուաժ Ալ-Մուքաուամա ալ-Լուպնանիայի (ԱՄԱԼ) ապստամբութիւնը:
1984
Գարուն – Բազմազգ ուժերը կը լքեն Պէյրութը։
Պէյրութի մէջ կ’առեւանգուին ԱՄՆ Կեդրոնական հետախուզական գործակալութեան ղեկավար Ուիլիըմ Պաքլին եւ քանի մը արեւմտեան քաղաքացիներ։
1985
Մարտ 8 – Պիր էլ-Ապտի մէջ գտնուող Սայիտ Մոհամմատ Հուսէյն Ֆատլալլայի տան մօտ կը պայթի ականուած ինքնաշարժ մը։
Մարտ 12 – «Լիբանանեան ուժեր»ը Էլի Հըպէյքայի գլխաւորութեամբ կը ստանձնեն Արեւելեան Պէյրութի վերահսկողութիւնը:
Մայիս 19 – ԱՄԱԼ-ը կ’ամրապնդէ իր իշխանութիւնը Արեւմտեան Պէյրութի վրայ եւ կը ռմբակոծէ Հարաւային Պէյրութի պաղեստինեան գաղթակայանները։
Յունիս 10 – Իսրայէլեան բանակը Լիբանանի մեծ մասէն դուրս կու գայ, սակայն Հարաւային Լիբանանի բանակի եւ իսրայէլացի զինուորներու կողմէ կը շարունակէ պահել «անվտանգութեան գօտի»ն։
Դեկտեմբեր 29 – Սուրիական հովանաւորութեամբ, պատերազմը աւարտելու համար Նապիհ Պըրրիի, Ուալիտ Ճոմպլաթի եւ Էլի Հըպէյքայի կողմէ կը ստորագրուի եռակողմ համաձայնագիր։
1986
Յունուար – Սամիր Ժաաժաա կ’ապստամբի եռակողմ համաձայնագրին դէմ եւ Էլի Հըպէյքան կը վտարէ Արեւելեան Պէյրութէն։
ԱՄԱԼ-ը կը շարունակէ յարձակումներ գործել պաղեստինեան գաղթակայաններուն վրայ։
Արեւմտեան բնակիչներուն առեւանգումները կը շարունակուին։
Վեցօրեայ պատերազմ՝ Արեւմտեան Պէյրութի շիի եւ տուրզի զինեալներու միջեւ: Դեկտեմբեր 29-ի համաձայնագիրը կը խզուի: Սուրիական զօրքերը կը միջամտեն
բախումները դադրեցնելու եւ քաղաքին վերահսկողութիւնը ստանձնելու համար։
Սեպտեմբեր 3 – Պատերազմը աւարտելու համար կը սկսի ազգային երկխօսութիւնը։
1987
Յունուար – Արեւմտեան առեւանգեալներու ազատ արձակման յատուկ պատուիրակ Քենթըրպըրիի արքեպիսկոպոս Թերի Ուէյթ կ’առեւանգուի Արեւմտեան Պէյրութի մէջ:
Մայիս 21 – Լիբանանը չեղեալ կը յայտարարէ 1969 թուականին Պաղեստինի ազատագրութեան կազմակերպութեան հետ՝ Գահիրէի, ինչպէս նաեւ՝ 1983 թուականի Մայիս 17-ի Իսրայէլի հետ կնքուած համաձայնագրերը։
Յունիս 1 – Լիբանանի վարչապետ Ռաշիտ Քարամէ կը սպաննուի, իր ուղղաթիռին մէջ ականուած ռումբի պայթումով: Զինք կը փոխարինէ Սելիմ Հոսը։
1988
Եղբայրներու պատերազմը – Բախումներ տեղի կ’ունենան ԱՄԱԼ-ի եւ Հըզպալլայի շիի խմբաւորումներու միջեւ։
Սեպտեմբեր 22 – Ամին Ժըմայէլի նախագահութիւնը կ’աւարտի առանց իրաւայաջորդի մը։ Լիբանանի մէջ կը գործէ երկու մրցակից կառավարութիւններ, ռազմական՝ զօրավար Միշէլ Աունի գլխաւորութեամբ, եւ քաղաքացիական՝ սիւննի Սելիմ էլ Հոսի գլխաւորութեամբ։
1989
Մարտ 14 – Ազատագրական պատերազմը: Զօրավար Միշէլ Աուն պատերազմ կը յայտարարէ սուրիական «գրաւման» դէմ։ Սուրիական ուժերը, իրենց դաշնակիցներուն աջակցութեամբ, կը պաշարեն Արեւելեան Պէյրութը։
Սեպտեմբեր 22 – Լիբանանի «փարլամենթ»ը կը հաւաքուի Թաէֆի մէջ, Սէուտական Արաբիա։ Կը կազմուի Ազգային հաշտեցման համաձայնագիր։ Ժողովականները քրիստոնէաներուն եւ մահմետականներուն աթոռներուն քանակը կը ճշդեն, հաւասար համեմատութեամբ։
Հոկտեմբեր 22 – Կը ստորագրուի Թաէֆի համաձայնագիրը։
Նոյեմբեր 22 – Ընտրեալ նախագահ Ռընէ Մուաուատ կը սպաննուի։ Զինք կը փոխարինէ Էլիաս Հրաուին։ Զօրավար Էմիլ Լահուտ կը նշանակուի Լիբանանի բանակի հրամանատար։
1990
Յունուար 31 – Չեղարկման պատերազմ: Միշէլ Աուն պատերազմ կը սկսի «Լիբանանեան ուժեր»ուն դէմ՝ քրիստոնէական ղեկավարութիւնը ստանձնելու համար։
Հոկտեմբեր 13 – Սուրիական ռազմաօդային ուժերը կը յարձակին Պաապտայի նախագահական պալատին վրայ։ Միշէլ Աուն կ’ապաստանի Ֆրանսական դեսպանատունը։
Դեկտեմբեր 24 – Օմար Քարամէն կը գլխաւորէ ազգային հաշտեցման կառավարութիւնը։
1991
Օգոստոս 26 – Երեսփոխանական ժողովը համաներում կը շնորհէ քաղաքացիական պատերազմի ընթացքին կատարուած բոլոր յանցագործութիւններուն համար։ Միշէլ Աուն կը ստանայ նախագահական ներում եւ կը կ’աքսորուի Ֆրանսա։
