Զիս յուշողը նախախնամութի՞ւնն էր, թէ՞ Սարգիս Նաճարեան մարդուն հանդէպ տածած խոր յարգանքս՝ չեմ գիտեր: Հաւանաբար երկուքն ալ հաւասարապէս թելադրող ազդակ հանդիսացան, որպէսզի անցեալ տարի քանի մը հեղ իր հետ հանդիպիմ, իր ստուարաթիւ յուշերէն պտղունց մը վերցնելու մտադրութեամբ:
Ուղիղ 11 ամիս առաջ էր՝ 26 Մարտ 2024: Հայ Կաթողիկէ Սուրբ Խաչ եկեղեցւոյ ժողովրդապետարանի սպասման սրահին մէջ: «Արարատ»-ի 87-ամեայ նախկին խմբագիրը հեռաձայնով մերժած էր զինք Ֆանարի շրջանէն իմ ինքնաշարժով փոխադրելու առաջարկս, «Փառք Աստուծոյ, դեռ կրնամ կոր քշել» պատասխանելով:
Այս լայն ճակատով թխադէմ, ակնոցաւոր, խնամուած պեխերով եւ սեւը սպիտակին գերակշռող թաւ մազերով անծանօթին առաջին անգամ հանդիպած էի 1978-ին, Ժտէյտի-Նահր Մօթի մեր 4-րդ յարկին վրայ գտնուող բնակարանին մէջ: Հայաստանի ուսանողական տարիներու ձմեռնային արձակուրդի կարճ շրջանին էր: Մայրս յայտնեց, թէ երեկոյեան հիւրեր պիտի ունենայինք, «դրացիները մեզի պիտի այցելեն» ըսաւ, «6-րդ յարկի Սարգիս Նաճարեանենք ալ: Պարոն Սարգիսը Հ.Մ.Մ.-ի ատենապետն է, «Արարատ»-ի մէջ ալ կը գրէ: Զարգացած եւ կարող մէկն է: Արդէն զարգացած չըլլար՝ զինք հոն չէին դներ»: Այսպէս ծանօթացուց մայրս մեր շէնքին 6-րդ յարկը բնակող դրացի Սարգիս Նաճարեանին, որուն հետ հետագային կարճ միջոցով մը պիտի գործակցէի խմբագրական աշխատանքներով:
Այո՛, մեր մտերմութեան յաջորդ փուլը սկսաւ 1993-ի Հոկտեմբերէն: «Արարատ»-ը համակարգչային դրութեան վերածելու տքնաջան ամիսներ էին: Ընկեր Սարգիս խմբագրատան սրահին մէկ անկիւնը ձայնագրեալ ժապաւէնի օգնութեամբ նախօրօք արձանագրած ֆրանսերէնով քաղաքական լուրերը մէկ կողմէ մտիկ կ’ընէր, միւս կողմէ ալ մատներու սահուն հպումներով կը չրխկացնէր իր նշանաւոր գրամեքենան: Այնուհետեւ աչք մը կը նետէր շարուած յօդուածներուն վրայ: Ակնոցը կը հանէր ու դէմքը գրեթէ թուղթին մօտեցուցած, բութամատ-միջնեմատ-մատնեմատ երրորդութեամբ կարմիր գրիչը բռնած կը սրբագրէր զանոնք: Միայն աջ ցուցամատն էր որ անշարժ կը մնար օդին մէջ, հորիզոնական վիճակով: Յետոյ կ’անցնէր էջադրումի լուսաւոր սեղանին: Մկրատով թղթիկներու յաւելեալ մասերը կը հեռացնէր, կ’ամրացնէր զանոնք գլխաւոր էջին վրայ: Այնուհետեւ վերստին կը սրբագրէր նախորդ սրբագրութիւնները: Առաջին էջին վրայ բացութիւն մը կայ, պէտք է կարճ լուր մըն ալ աւելցնել: Եւ կրկին իր գրամեքենային դիմաց կ’անցնէր: Եւ այս հեւքը կը կրկնուէր յաջորդ օրը, միւս օրը, շաբթուան եւ տարուան գրեթէ բոլոր օրերը՝ նոյն ձեւով: Միայն թերթին լուրերն ու յօդուածները, նկարներն ու թուականներն էին փոփոխուողը: Թերթը անխափան ընթերցողին հասցնելու պարտաճանաչութեամբ՝ ընկեր Սարգիսին առօրեան կը մնար միեւնոյն ներդաշնակութեամբ՝ ձայնասփիւռ, լուրեր, գրամեքենայ, սրբագրութիւն, էջադրում:
Ի՜նչ մեղքս պահեմ, շատ կը խղճայի ընկեր Սարգիսին: Ոչ պտոյտ ունէր, ոչ հանգիստ: Ճաշկերոյթ կամ ընկերային հաւաքներէ ընդհանրապէս հեռացած: Հապա մարզական կամ մշակութային ձեռնարկներէ, հանդիսութիւններէ, ամառնային ծովեզերեայ կազդուրիչ արձակուրդներէ: Կ’ափսոսայի այն բանին համար, որ դուրսը՝ խմբագրատան մելամաղձոտ աշխարհին հակոտնեայ, եռուն, շէն ու ժպտուն աշխարհ մը կար, որուն մասին ինք իրազեկ էր, սակայն բնաւ պիտի չհասնէր անոր: Իրապէս ապերախտ աշխատանքի մը ծանրութիւնը կար իր ուսերուն վրայ: Ժողովրդական այս խօսքը շշուկով կ’ըսէի՝ «Աստուած թշնամիիս անգամ չցուցնէ»: Այն ժամանակ, ի՜նչ իմանայի, որ օրին մէկը նախ զաւակս, ապա ես ալ պիտի ենթարկուէի միեւնոյն ճակատագրին, անսպասելիօրէն եւ յանպատրաստից՝ ինչպէս պատահեցաւ Սարգիս Նաճարեանի հետ ասկից 68 տարի առաջ:
26 Մարտ 2024: Կը պատմէ լայն ճակատով թխադէմ, ակնոցաւոր, պեխերն ու մազերը արդէն ճերմկած բազմավաստակ խմբագիր Սարգիս Նաճարեանը.-
«Ժամանակին «Արարատ»-ի խմբագրատունը կը գտնուէր Նոր Հաճըն թաղի Սահակեան դպրոցին դիմաց: Այժմու Վաչէ Փոլատեանի արհեստանոցին առաջին յարկը: Հոն հսկայ տպագրական մեքենայ մը կար: Թրքախօս մարդ մը, հաւանաբար ատրպէյճանցի ըլլալու էր, ամէն առտու կու գար եւ ինք ձեռքով «մօթօր»ը կը դարձնէր, իսկ Յարութիւն Չէքչէնեանը, դոկտ. Արա Սանճեանին մեծհայրը, կը տպէր: Այս մեքենային քով երկու սենեակ կային, հոն խմբագրապետ Օննիկ Ճամպուլեանը կը նստէր: Յարութիւն Չէքչէնեանը նաեւ թերթի վարչական պատասխանատուն էր: Իսկ այս «ատրպէյճանցին» ազատ ժամերուն թաղին մէջ անուշեղէն կը ծախէր:
Ես ուսանող էի, ֆրանսերէնին լաւ կը տիրապետէի: Ինծի ֆրանսերէնով յօդուածներ կու տային, կը թարգմանէի: Օր մը քաղաքական յօդուած մը տուին: Ֆրանսերէն վարչապետին premier ministre կ’ըսեն, ես ալ եղածին պէս բառացի թարգմանեցի՝ «առաջին նախարար», ըսաւ ընկեր Սարգիս, իրեն յատուկ քահ-քահ մը արձակելով, այդ ծիծաղելի վիճակն արդարացնող:
Ես երբեք լրագրութեան համար նախապատրաստուած չէի: Կ’ուսանէի նաեւ պետական երաժշտանոցին մէջ որպէս սիմֆոնիկ նուագախումբերու թմբկահար (թէմփանի): Յետոյ մտածելով, որ այս թմբուկները «փոր չպիտի կշտացնեն», անմիջապէս փոխեցի «ճազ»ի մասնագիտութեան:
Ամենայիշարժանը պարսկահայ երաժշտագէտ Աշոտ Պատմագրեանի խումբին մաս կազմելս էր: Պատմագրեանը մեծ երգահան էր: Երբ որ Հ.Մ.Մ.-ի ֆանֆարը կը ղեկավարէի, այդ փողերախումբին գործիքաւորումները Աշոտ Պատմագրեանը կ’ընէր: Անոր առաջին համոյթը տեղի ուեցաւ Քազինօ տիւ Լիպանի մէջ: Այդ յիշարժան նուագահանդէսի «թէմփանի»ն ես էի: Ունէի նաեւ ծնծղան հարուածող օգնական մը, որ մեզի ծանօթ Կիւրեղ Մանկրեանն էր: Հ.Մ.Մ.-ի ֆանֆարը կը ղեկավարէի, Անթիլիասի վանքին մէջ Ապրիլ 24-ի հաւաքներուն Շոփէնի մահերգը կը նուագէինք երբ ուրիշ ուրիշ միութիւններ տակաւին փողերախումբ չունէին: Այդ ժամանակ արդէն «թրոմբէթ» կը նուագէի:
Ես տարեկից եմ «Արարատ»-ին հետ՝ երկուքս ալ 1937-ի ծնունդ ենք: Իմ առաջին մուտքս «Արարատ» 20 տարեկանիս եղաւ՝ 1957-ին: Մեր տունը Մար Մխայէլի մէջ՝ շատ մեծ էր: Սենեակներէն մէկը կուսակցական ակումբի վերածուած էր: Հօրս ընկերներէն շատեր կու գային՝ Յարութիւն Կուժունի, Վահրիճ Ճէրէճեան, Օննիկ Ճամպուլեան եւ այլն: Ժողովներ կը գումարէին: Խեղճ մայրս սուրճ եփելէն կը յոգնէր: Հայրս աչազուրկ էր: Գրեթէ կորսնցուցած էր իր աչքին լոյսը: Բայց այդ տարիներուն՝ 58-ին «Արարատ»-ի խմբագրապետն էր: Ուրեմն, առանց իմ կարծիքը առնելու, հայրս ու Ճամպուլեանը համաձայնած են, որ ես «Արարատ»-ի մէջ պիտի պաշտօնավարեմ: Ու այսպէս որոշուած էր իմ հետագայ ճակատագիրը, ըսաւ, դարձեալ իւրայատուկ քահ-քահ մը փրցնելով: «Իմ նախասիրութիւնս երաժշտութիւնն էր: Քոնսէրվաթուար աւարտած, տասը տարի օրքէսթրի մէջ նուագած էի: Ես ժուռնալիսթ պիտի չըլլայի, սակայն ճակատագիրը զիս հոս առաջնորդեց»:
***
Բանաստեղծ Ռուբէն Որբերեանի խօսքերով, Սարգիս Նաճարեանի կեանքի նաւակը ինչպիսի՞ հետք պիտի թողուր իր ետին, եթէ ճակատագրի վրձինի մէկ այլ հարուածով ան մնար երաժշտական աշխարհին մէջ՝ դժուար է գուշակել: Արդեօք ո՞ր անուանի «ճազ» կամ «ռոք» նուագախումբին խմբավարը պիտի դառնար: Որքա՜ն հետաքրքրական ստեղծագործութիւններու հեղինակը պիտի ըլլար, երաժշտական գրամեքենան չըխկացնելով այս անգամ ոչ թէ մեսրոպատառ մամուլին, այլ՝ բարձրաթռիչ յօրինումներ երաժշտական նօթաներու համար:
Սարգիս Նաճարեանի ապրած լիալիր կեանքը ցոյց կու տայ, որ ուր ալ գտնուէր ան, ճակատագրի հողմերը իր կեանքի նաւակը ինչպիսի ուղեգիծ ալ որոշէին, միեւնոյնն է, ան պիտի մնար այն նկարագրային իւրայատուկ յատկութիւններով ՄԱՐԴը, որ կրցաւ սիրաշահիլ տարբեր խաւերու, կողմերու, տարիքներու, հոսանքներու, յարանուանութիւններու մարդիկը:
Վարձքդ կատար, սիրելի ընկեր Սարգիս:
ՆԱԶՕ Ճ.
