ԱՒԱՆԴՈՒԹԻՒՆ, ՄՇԱԿՈՅԹ, ԾԷՍ ՈՒ ՄԻՋԱՎԱՅՐ
Աւանդութիւնները անմիջականօրէն աղերս ունին մարդկային կեանքի հոլովոյթին եւ միջավայրին հետ, եւ, հետեւաբար, միշտ ենթակայ են շրջապատի ազդեցութեան, փոփոխութեան, վերանորոգման, ու նոյնիսկ՝ կորստեան: Աւանդութիւնները սերտօրէն առնչուած են մշակոյթին, որովհետեւ մշակոյթն է աւանդութիւն մը ձեւաւորողը ու կազմաւորողը, անոր իւրայատուկ ինքնութիւն ու արտայայտութիւն տուողը: Աւանդութիւնները նաեւ կապուած են եկեղեցւոյ կեանքին առանցքը կազմող ծէսին: Ծէսին ու աւանդութեան միախառնումը մէկ կողմէ՝ աւանդութիւնները պահած են անվթար, միւս կողմէն՝ աւանդութիւնները տուեալ ծէսին իւրայատկութիւնը պահած են ամուր: Աւանդութեան առնչութիւնը միջավայրին հետ միշտ եղած է գոյութենական, որովհետեւ միջավայրին ճամբով ինքզինք արտայայտելով, աւանդութիւնները միշտ ենթակայ եղած են անոր ազդեցութիւններուն:
Մեր մատնանշած երեւոյթները այնքան ցայտուն կերպով ի յայտ կու գան մեր ժողովուրդի պարագային: Արդարեւ, երբ պահ մը դիտենք մեր ազգին ու եկեղեցւոյ պատմութեան հոլովոյթը, ներքին վերիվայրումները, տեղափոխութիւնները, միջավայրի փոփոխութիւնները ու յատկապէս մշակոյթի տիրական ներկայութիւնը, յստակօրէն կը նշմարենք աւանդութիւններուն կարեւոր դերը: Սնայուն տեղաշարժի ենթակայ մեր ժողովուրդի կեանքէն ներս նաեւ յստակօրէն կը տեսնենք մեր աւանդութիւններուն մէկ մասին կորուստը կամ գունաթափումը եւ նոր աւանդութիւններու յառաջացումը: Իսկ այսօր նաեւ ականատես կը դառնանք նոյն աւանդութիւններուն տարբեր արտայայտութիւններուն՝ Միջին Արեւելքէն եւ արեւմտեան գաղութներէն ներս, որպէս հետեւանք միջավայրի ազդեցութեան: Նշեալ երեւոյթները մեզ պէտք է մղեն մէկ կողմէն՝ վերաշեշտելու աւանդութեան ներկայացուցած անփոխարինելի կարեւորութիւնը, եւ միւս կողմէն՝ անհրաժեշտութեան պարագային, անցեալէն ժառանգուած աւանդութիւնները վերատեսութեան ու բարեփոխութեան ենթարկելու հրամայականը:
***
ՀԱՐԿ Է ՎԵՐԱՇԵՇՏԵԼ ԱՒԱՆԴՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ ԿԱՐԵՒՈՐՈՒԹԻՒՆԸ ՀԱՅ ԿԵԱՆՔԷՆ ՆԵՐՍ
Ինչպէս տեսանք, աւանդութիւնը բոլոր ժողովուրդներու եւ կրօններու կեանքէն ներս կենսական նշանակութիւն ու յատուկ կարեւորութիւն ունի: Նո՛յնն է պարագան, եւ աւելիո՛վ, մեզի համար, որպէս տառապալից պատմութիւն ու լայնատարած սփիւռք ունեցող եւ համեմատաբար փոքր ժողովուրդ: Արդ, անհրաժեշտ է մեր պատմութեան փորձառութեան լոյսին տակ հետեւեալ հաստատումները կատարել.-
ա) Մեր ժողովուրդին գոյութիւնը ամրապնդողը աւանդութիւնն է: Ճի՛շդ է, հաւատքը, մշակոյթը, հայրենիքը, լեզուն եղած են եւ կը մնան մեր ժողովուրդի գոյութեան հզօր սիւները. սակայն, յիշեալ արժէքները պահողը, ամրացնողը եւ անոնց իւրայատկութիւնը երաշխաւորողը ու զանոնք իրարու կամրջողը եւ սերունդէ-սերունդ փոխանցողը աւանդութիւնն է:
բ) Ներկան անցեալին կապողը աւանդութիւնն է: Մեր հաւաքական յիշողութեան մէջ աւանդութիւնն է որ ժամանակի ու միջոցի սահմանները անդրանցնելով ամուր կը պահէ ու կը պահպանէ մեր ազգի պատմութեան անշեղ ու յարատեւ ընթացքը:
գ) Մեր ազգին միութիւնը ապահովողը աւանդութիւնն է: Պատմութիւնը պերճախօս կերպով կը վկայէ, թէ յաճախ գաղթի ենթարկուած եւ զարգացման տարբեր հոլովոյթ ունեցող մեր ժողովուրդին բեկորներուն մօտ մէկ ազգի պատկանելիութիւնը զօրեղ պահողը միշտ եղած է աւանդութիւնը:
դ) Մեր ազգին իւրայատկութիւնը արտայայտողը աւանդութիւնն է: Ինչպէս որեւէ ազգի պարագային, նաեւ մեր մօտ, մեր ժողովուրդը, եկեղեցին ու մշակոյթը ուրիշներէն զանազանողը աւանդութիւնն է: Այլ խօսքով՝ մեր ազգի իւրայատուկ ինքնութեան կարեւոր արտայայտիչներէն մէկն է աւանդութիւնը:
ե) Մեր արժէքներն ու տեսլականները, մեր հաւատքն ու ոգին պահողը ու մեր հաւաքական կեանքէն ներս հունաւորողը աւանդութիւնն է:
զ) Վերջապէս, Սփիւռքի տարածքին, հայապահպանման զօրեղ ազդակներէն մէկն է աւանդութիւնը:
Յիշեալ հաստատումները տեսական չեն, այլ մեր ժողովուրդի անցեալի ու ներկայի պատմութենէն ու կեանքի փորձառութենէն թելադրուող կարեւոր յիշեցումներ: Երբեմն սխալ ըմբռնում կը նկատենք մեր ժողովուրդի զաւակներուն մօտ, աւանդութիւնը համարելով պարզապէս անցեալ, հնամաշ, անհրապոյր, անիմաստ եւ ներկայ ժամանակներուն անյարիր: Մերժելի է նման մտայնութիւն ու մօտեցում: Ժողովուրդ մը իր աւանդութիւններով կ’ապրի ու կը գոյատեւէ պատմութեան մէջ, իր աւանդութիւններով ինքզինք կ’ըլլայ ու ինքզինք կ’արտայայտէ միջավայրի մը մէջ: Իր աւանդութիւններու ճամբով իր սեփական արժէքներն ու իտէալները կը փոխանցէ գալիք սերունդներուն: Աւանդութիւնը ո՛չ անցեալ է եւ ո՛չ ալ անցեալի մէջ կը պահէ անոր հետեւողը: Ժողովուրդ մը ճանչնալու համար պէտք է անոր աւանդութիւնները ճանչնալ:
***
ՀԱՐԿ Է ԱՒԱՆԴՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԴԱՐՁՆԵԼ ՀԱՄԱՀՈՒՆՉ ՆԵՐԿԱՅ ԺԱՄԱՆԱԿՆԵՐՈՒՆ
Համաշխարհային մշակոյթով տիրապետուած, գիտութեամբ ու ճարտարագիտութեամբ շաղախուած ներկայ ժամանակներուն, աւելի քան երբեք աւանդութիւնը կը նկատենք հրամայական, յատկապէս մեր փոքր ազգին, եկեղեցւոյ ու մշակոյթին համար: Հետեւաբար, հարկ է ըլլալ աւանդապահ, սակայն ո՛չ աւանդամոլ: Հարկ է ըլլալ հաւատարիմ աւանդութիւններուն նկատմամբ, սակայն զանոնք չվերածել անփոփոխելի ու անհպելի երեւոյթի: Համոզուած ենք, որ ինքնութիւն կլանող, արժէքներ ու աւանդութիւններ ջլատող, իւրայատկութիւններ այլափոխող ու ամէն տեղ մեզ շրջապատող համաշխարհային մշակոյթին դիմաց՝ աւանդութիւնը ինքնապաշտպանութեան, ինքնահաստատման, ինքնարտայայտութեան կարեւոր գործօն մըն է: Եւ որպէսզի այս գործօնը դառնայ աւելի զօրեղ ու ազդու.–
1) Անհրաժեշտ է, որ անցեալէն եկող բոլոր բնոյթի մեր աւանդութիւնները վերանայման ենթարկուին: Պատմութեան ընթացքին, միջավայրի ազդեցութիւնը կրած մեր աւանդութիւնները պէտք է որ դառնան համահունչ ներկայ ժամանակներու ոգիին ու պայմաններու դրուածքին, ինչպէս նաեւ մեր սպասումներուն ու կարիքներուն, առանց սակայն կորսնցնելու իրենց հիմնական տարրերն ու իւրայատկութիւնը: Այլ խօսքով՝ հարկ է պահել միջուկը եւ բարեփոխել կեղեւը:
2) Անհրաժեշտ է, որ աւանդութիւնները դարձնելով աւելի գրաւիչ ու մատչելի, զանոնք տանինք ժողովուրդին, յիշեցնելով անոնց կարեւորութիւնը մեր ժողովուրդին ամբողջականութիւնն ու ինքնութիւնը պահելու իմաստով՝ յատկապէս սփիւռքեան պայմաններուն մէջ:
3) Անհրաժեշտ է, որ ներկայ ժամանակներուն համապատասխան նոր տիպի աւանդութիւններ մշակենք, որպէսզի կարելի դառնայ նոր սերունդները ներգրաւել մեր կեանքէն ներս: Սակայն հարկ է որ նոր աւանդութիւններու հաստատումը համապատասխանէ մեր հոգեւոր, բարոյական ու ազգային արժէքներուն ու իտէալներուն:
4) Վերջապէս անհրաժեշտ է, որ աւանդութիւնները սոսկ չպահենք, այլ զանոնք աւելի հարստացնենք, սոսկ անցեալի չվերածենք, այլ ներկային մէջ ապրի՛նք՝ անոնցմէ եկող ոգին ու պատգամը մեր կեանքին մէջ թարգմանելով:
Պօղոս Առաքեալ Քրիստոսի հետեւելու ուխտը կատարած քրիստոնեաներուն պատգամ մը կ’ուղղէ՝ ըսելով՝ ձեր հայրերու աւանդութիւններուն ամուր կառչեցէք (Բ. Թես 2.15): Այսօր, Առաքեալին խօսքը փոխ առնելով, որպէս հայրական պատգամ մեր ժողովուրդի զաւակներուն ջերմօրէն կը թելադրենք.– ամուր կառչեցէք մեր հայրերուն կողմէ ստեղծուած, մշակուած, հաստատուած, ապրուած եւ ի գին ամէն զոհողութեան պահուած աւանդութիւններուն, այն հաստատ համոզումով ու խոր գիտակցութեամբ, թէ՝
– մեր աւանդութիւնները մեզ պահեցին ամուր՝ պատմութեան արհաւիրքներուն դիմաց:
– մեր աւանդութիւնները մեր ինքնութիւնը երաշխաւորեցին՝ ինքնութիւն այլափոխող ժամանակի հոսանքներուն դիմաց:
– մեր աւանդութիւնները մեզի համար դարձան ապահովութեան կռուան, գոյութեան խարիսխ եւ միութեան օղակ՝ պայմաններուն պարտադրած վերիվայրումին դիմաց:
– մեր աւանդութիւնները դարձան մեր ընդհանրական ու գերագոյն արժէքներն ու իտէալները, մեր իրաւունքներն ու պահանջները արծարծ պահող կենդանի յուշարարներ՝ մարդկութեան լռութեան դիմաց:
Այո՛, այսպէ՛ս եղան աւանդութիւնները մեր ժողովուրդին համար իր ողջ պատմութեան ընթացքին: Այսպէս են նաեւ այսօ՛ր՝ ներկայ փոթորկալից աշխարհին մէջ:
Այլ եկեղեցիներու եւ ժողովուրդներու տուած Մեր այցելութիւններուն ընթացքին, տեսած ենք թէ ինչպէս անոնք անշեղօրէն հաւատարմօրէն կառչած են իրենց աւանդութիւններուն, երբեմն նոյնիսկ ներկայ ժամանակներուն անյարիր ու տարօրինակ թուացող աւանդութիւններուն՝ կենցաղային պայմաններէն սկսեալ մինչեւ կրօնի ու մշակոյթի հետ աղերս ունեցող մարզեր: Այդ ամուր կապուածութիւնը աւանդութիւններու արտաքին ձեւէն անդին՝ առնչուած է անոնց ճամբով արտայայտուող արժէքներուն, ոգիին, գաղափարին, ինքնութեան ու տեսլականին: Նո՛յն մօտեցումն ու հաւատարմութիւնը պէտք է ունենանք նաեւ մե՛նք մեր կրօնական ու ազգային աւանդութիւններուն նկատմամբ:
Մեր ժողովուրդին մօտ աւանդութեան նկատմամբ որեւէ ձեւի մակերեսային վերաբերում, անտեսում կամ անտարբերութիւն, հարկ է որ փոխուի: Արդարեւ, մեր անցեալը ներկային կապող, ներկան ամրապնդող ու ապագային բացող ու մեր ժողովուրդի ոգին, հաւատքը ու տեսլականը արտայայտող աւանդութիւններուն նկատմամբ անհրաժեշտ է ունենալ հաւատարմութիւն ու նախանձախնդրութիւն:
ԱՒԱՆԴՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒՆ ՎԵՐԱԿԵՆՍԱՒՈՐՈՒՄԸ ՀՐԱՄԱՅԱԿԱՆ Է
Ա՛յս պէտք է դառնայ մեր եկեղեցւոյ, մեր կառոյցներուն, պատասխանատուներուն եւ իւրաքանչիւր հայու համար հիմնական առաջնահերթութիւն: Բազմաթիւ են ու բազմազան անցեալէն եկող աւանդութիւնները: Անհրաժեշտ է կարեւորութեան ու այժմէականութեան կարգով վերադասաւորումի ենթարկել մեր աւանդութիւնները ու զանոնք վերականգնելու, վերանորոգելու եւ ներկայ պայմաններուն պատշաճեցնելու ուղղութեամբ լծուիլ աշխատանքի: Անցեալին այս առումով որոշ փորձեր կատարուած են: Անհրաժեշտ է աւելի լայն մաշտապով ու համապարփակ կերպով ձեռնարկել նման կարեւոր գործի: Այս ծիրէն ներս, եկեղեցին, դպրոցը ու մեր մտաւորականները կարեւոր դեր ունին կատարելիք:
Հետեւաբար, կը թելադրենք, որ
1) Աւանդութեան կարեւորութիւնը շեշտող յօդուածներ գրուին հոգեւոր հայրերուն ու մտաւորականներուն կողմէ:
2) Մատչելի ու դաստիարակչական մօտեցումով յատուկ գրքոյկներ պատրաստուին աւանդութիւններու ծնունդը, հոլովոյթը եւ նպատակը պարզող:
3) Հոգեւոր հայրեր, թէ՛ իրենց քարոզներուն եւ թէ՛ ընտանիքներուն տուած այցելութիւններուն ընթացքին, յիշեցնեն մեր աւանդութիւններուն ներկայացուցած իւրայատուկ կարեւորութիւնը:
4) Մեր կառոյցները, յատկապէս տիկնանց միութիւնները, ժողովրդային յատուկ հաւաքներ կազմակերպեն՝ աւանդութիւններ բացատրող ու անոնց դերն ու այժմէականութիւնը պարզող:
Վստահ ենք, որ յիշեալ գործնական քայլերը մեր զաւակները պիտի մղեն վերականգնելու, վերարժեւորելու եւ վերակենսաւորելու մեր այնքան գեղեցիկ ու իմաստալից աւանդութիւնները ներկայ ժամանակներու լոյսին տակ:
Այս մտածումներով ու սպասումներով անգամ մը եւս մեր հայրական օրհնութիւնը կը փոխանցենք մեր ժողովուրդի զաւակներուն եւ կ’աղօթենք առ Բարձրեալն Աստուած, որ Իր երկնային շնորհներով պածառակերպէ մեր ժողովուրդին կեանքը՝ ի Հայաստան եւ ի սփիւռս աշխարհի:
Աղօթարար՝
ԱՐԱՄ Ա. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ
1 Յունուար 2025
Անթիլիաս, Լիբանան
