Ընդգծեր էինք (տե՛ս «Արարատ»-ի 19 Նոյեմբերի թիւը), թէ սփիւռքեան չորս մայր հիմնարկութիւններ՝ մամուլ, միութիւններ, դպրոց եւ եկեղեցի, յաճախ կը թերանան արեւմտահայերէնն ու անոր դասական ուղղագրութիւնը պաշտպանելու, պահպանելու, նոր սերունդին համար զանոնք կենդանի ապրում դարձնելու իրենց բնական պարտականութեան եւ առաքելութեան մէջ։
Սփիւռքը հիւծումի առաջնորդող երեւոյթներէն մէկն է այս։
Պէտք չէ մտահան ընել, թէ հայերէնը մեր ինքնութիւնը պաշտպանող գլխաւոր զրա՛հն է Սփիւռքի համայնակուլ ափերուն վրայ։ Եթէ հրաժարեցանք այդ զրահէն, կը նշանակէ թէ բռնեցինք անձնատուութեան ու կորուստի սեւ ճամբան…։
Հիմա տանք քանի մը կենդանի օրինակներ։
— Կը բանանք Աթէնքի «Նոր Աշխարհ» շաբաթաթերթի վերջին թիւը (11 Նոյ. 2024)։ Թերթը լոյս կը տեսնէ 1968-էն իվեր ու կը պատկանի Արարատ Մարզական-Մշակութային Միութեան (Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան կողմէ հովանաւորեալ)։ Ա. էջին գլխաւոր լուրը կը կրէ սա՛ խորագիրը. «Եպիսկոպոսական ձեռնադրություն [ուշադիր եղէք բառին ուղղագրութեան — Շ.] եւ օծում Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում»։ Գրեթէ լման երկու էջի վրայ փռուած այս արեւելահայերէն ծաւալուն լրատուութիւնը ծայրէ ի ծայր շարուած է աբեղեանական ուղղագրութեամբ…։ Փաստօրէն, Աթէնքի մեր յարգելի խմբագիրները չեն ուզած ձանձրոյթը յանձն առնել Էջմիածնէն ղրկուած թղթակցութեան ուղղագրութիւնը փոխելու։ Տպած են զայն այնպէս ինչպէս որ է…։ Անտէ՜ր հայ մամուլ։ Ո՛չ հաշուետու կայ, ո՛չ հաշուեպահանջ…։
— Պոլսէն հայ խմբագիր մը Նիւ Եորք ժամաներ էր վերջերս (Հոկտեմբերի սկիզբը), հանդիպումներ ունենալու համար համայնքային շրջանակներու հետ։ Հոն գործող Պոլսահայ Օգնութեան Միութիւնը (C.A.R.S.) ամերիկահայ մամուլին ղրկեր էր հայատառ ծանուցում-հրաւիրագիր մը, որ կը վխտար ուղղագրական ու շարահիւսական ամօթալի սխալներով…։ Այսպիսի ընդվզեցուցիչ պարագաներու դիմաց անխուսափելի կը դառնայ հարցումը.– Մեր միութիւնները ինչո՞ւ համար իրենց վարչական կազմերուն մէջ չեն ընդգրկեր գէթ 1-2 հայերէնագէտ տարրեր, որոնք կարենան հայերէն անսխալ նամակ մը գրել, հայատառ ծանուցում մը պատրաստել կամ… հայերէնով ատենագրութիւն պահել։ Անկարելի՞ բան մը կը պահանջենք արդեօք։
— Յունաստանի Թեսաղոնիկէ (Սելանիկ) քաղաքին մէջ տասնամեակներէ իվեր կը գործէ Հայ Գթութեան Խաչի (մեզի ծանօթ ՀՕՄ-ի տեղական մասնաճիւղն է) Մալաքեան-Գասպարեան շաբաթօրեայ դպրոցը։ Դիմատետրի վրայ երեւցած անոր նորագոյն մէկ յայտարարութիւնը կ՛ըսէ. «Հարգելի ծնողներ, ցանկանում ենք ձեզ տեղեկացնել, որ Նոյեմբերի 16-ին շաբաթօրյա դպրոցում տեղի կունենա 2024-2025 թթ. ուսումնական տարվա առաջին ծնողական հանդիպումը։ Խնդրում ենք բոլորին ներկա գտնվել» (ընդգծումները՝ մեր կողմէ)։ Ինչպէս կը տեսնէք, շարադրանքը արեւելահայերէնով է եւ աբեղեանական ուղղագրութեամբ…։ Ի՜նչ ըսել…։
— Հիմա ալ ոստում մը կատարենք դէպի Հարաւային Ամերիկա՝ Պրազիլ։ Տեղւոյն Հայոց Առաջնորդարանը, տարիներէ իվեր, չի վարանիր փորթուկալերէն իր հաղորդագրութիւններուն հայերէն տարբերակները հրամցնելու… աբեղեանական ուղղագրութեամբ։ Առաջնորդարանին կից՝ Սան Փաւլոյի Դուրեան Ազգ. վարժարանին մէ՞ջ եւս աբեղեանականով կը դասաւանդուի հայերէնը արդեօք, կ’անգիտանանք։ Ամէն պարագայի, երեւոյթը խորթ է ու դատապարտելի։ Ահա՛ Առաջնորդարանի վերջին հաղորդագրութենէն քանի մը տող. «Նոյեմբերի 10-ին Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի տնօրինությամբ Բրազիլիայի Սուրբ Գեւորգ եկեղեցում՝ հանդիսապետությամբ թեմակալ առաջնորդ Տ. Նարեկ եպս. Բերբերյանի կատարվեց ՛՛համահայկական աղոթք՛՛ արցախահայերի իրավունքների պաշտպանության, մասնավորապես Ադրբեջանի կողմից առեւանգված, գերեվարված եւ Բաքվում շինծու մեղադրանքներով ապօրինաբար պահվող Արցախի Հանրապետության ղեկավարության ներկայացուցիչների համար» (ընդգծումները՝ մեր կողմէ)։
Չենք շարունակեր ու կը բաւարարուինք այսքանով։
Ինչպէս կը տեսնուի, արեւմտահայերէնն ու անոր դասական մեսրոպեան ուղղագրութիւնը անխղճօրէն դո՛ւրս շպրտուած են մեր արեւմտահայ ազգային կարգ մը հաստատութիւններու գրագրութենէն։
Այս գնացքով, դէպի ո՞ւր կ’ընթանայ Սփիւռքը։ Հարցին ողբերգականութեան անդրադարձող կա՞յ։
Շ.
