«․․․ Եւ մի՛ տանիր զմեզ ի փորձութիւն,
այլ փրկեա զմեզ ի չարէ․․․ամէն»:
Տէրունական աղօթք
Մարդկութեան եւ բնութեան հիմնական սկզբունք է կացութեան եւ կեցութեան հաւասարակշիռ բնոյթը, իսկ նրանց երերուն եւ խախուտ լինելու պարագային կարող են պատահել անախորժ դիպուածներ, մինչեւ իսկ պատերազմ: Այդ չէ՞ր անցեալ դարի մեծ պատերազմների ծննդեան պատճառը եւ նոյն տրամաբանութիւնը չէ՞ տիրող արդի դժոխային բախումների, որ աշխարհով մէկ համատարած է եւ ո՛չ տարածաշրջանային: Տեղին է յիշել Սիրիան ու Կազան, Արցախն ու Ուքրանիան՝ առանց զանց առնելու մեր 44-օրեան եւ մեծ ու փոքր այլ աւերումներ: Չմոռանանք, որ ոմանց համար այդ վիճակը շահաբեր է, որի պատճառով այն ծրագրուած կրկնւում է եւ դեռ թերեւս շարունակուի, եթէ մարդկութիւնը իրապէս սթափուի, արժէքաւորի եւ փոխարինի համատարած տխմարութիւնը՝ առողջ տրամաբանութեամբ: Դեռ երկու դար առաջ է գրել մեծն Սայաթ-Նովան. «Արդար եղիր, չէ՞ որ թագաւոր ես դուն»:
Այս բոլոր խաժամուժի պայմաններում հիմնական խնդիրը այն է, թէ ի՛նչ տեսակ ապագայ է սպասում մեզ՝ հաշուի առնելով տարածաշրջանային անբարենպաստ կացութիւնը, երբ պաշտպանունակութիւնը դեռ պէտք եղած մակարդակի չէ, չորս դրացիներից երկուսը դարաւոր թշնամի են․ միասնական Թուրան ստեղծելու առիթով պատրաստ մեզ կլանելու եւ ոչ միայն այդ պատճառով, որին գումարւում է դարաւոր աւանդոյթ դարձած մեր ներքին տարաձայնութիւնների ծաւալը, որ իրար յօշոտելու թշնամական մակարդակի է հասնում:
Մտադիր չեմ նախկինների եւ ներկաների ձանձրալի յարաբերութիւններին անդրադառնալ, մինչեւ անգամ յեղափոխական տխմար կղերին, միայն թէ մի բան ստոյգ է, որ քաղաքական գործիչ անուանուողը պէտք է առնուազն լինի բարեկիրթ ուսեալ եւ յարգալից միւսների նկատմամբ, որ ցաւօք այդպէս չէ մեզ մօտ:
Տարբեր եւ զանազան իրադարձութիւնների կողքին մեզ համար յոյժ կարեւոր էր Սթամպուլում տեղի ունեցած «3+3» ձեւաչափի տարածաշրջանային համագործակցութեան հանդիպումը, որի մասնակիցները համատեղ հռչակագրի հետ նաեւ համաձայնուել են, որ յաջորդ հանդիպման վայրն ու ամսաթիւը կ’որոշեն դիւանագիտական ուղիներով, որ ըստ երեւոյթին դրական առաջխաղացում է «Սթամպուլը արեան ծով դարձնելու» մտայնութեան դիմաց, քանզի ի զօրու չենք եւ չենք եղել։
Միաժամանակ Կազանում միութեան 16-րդ գագաթաժողովի շրջանակներում կայանալիք BRICS+ ձեւաչափի միջոցառումներին ՀՀ վարչապետի մասնակցելու Փութինի անձնական հրաւէրի ընդունումն ինքնին նրանց միջեւ բարձրաներբան մակարդակով շփումների արտացոլում է։
Այս իրադրութիւնները պատահական չեն, նախ որ նրանք ծրագրուած են եւ ունեն նպատակ, բայց մնում է անհասկանալի, թէ ի՞նչ տրամաբանութեամբ եւ ո՞ր գաղափարախօսութեան հիմունքներով որոշ մարդիկ, որ երբեմն քաղաքագէտ են ներկայանում, սաստիկ դէմ են նման հանդիպումների՝ յամառօրէն պնդելով, որ ՀՀ իշխանաւորները պէտք է լքեն ամէն ինչ, որ հեռուից թէ մօտից աղերս ունի ռուսների հետ: Այդ տարբեր կարգի ու աստիճանի թերուսները, որ աղմկում են կորցրած տարածքները ազատագրելու, արդէն հարիւր տարիէ ի վեր դեռ չեն հասկացել, որ Կարսն ու Արտահանը, Ջաւախքն ու Նախիջեւանը Արցախի հետ մէկտեղ կորցրել ենք միայն ու միայն մեր բացակայութեան եւ կրաւորական դիրքորոշման պատճառով: Իրաւ է, որ հեռու է Փութինը կատարեալ դաշնակից լինելուց, բայց նախընտրելի է նրան ունենալ մեզ բարեկամական՝ թէեւ կիսատ մթնոլորտում, քան հակառակորդի: Որքան, որ նիկոլախտով տառապող ընդդիմադիրներ վայնասուն հանեն եւ միայն սխալներ փնտռեն, անհերքելի է, որ Սթամպուլում կայացած հանդիպմանը ՀՀ-Ատրպէյճանի արտաքին գործերի նախարարները պայմանաւորուել են շարունակել ջանքերը խաղաղութեան պայմանագրի աւարտման եւ սեղմ ժամկէտում կնքման ուղղութեամբ, եթէ այն իրաւ ցանկալի է երկուստեք, առանց երերումի։
Ի դէպ «3+3» հանդիպման առիթով ՀՀ հեռատեսիլի «Հ-1» ալիքը հարցազրոյց էր կազմակերպել պարզաբանելու եւ ինչո՞ւ չէ նաեւ տարածելու եւ ծանօթանալու տարբեր այլեւայլ տիրող կարծիքներին՝ երեւոյթի վերաբերեալ։ Երկու հաղորդավարի կողքին հրաւիրուած էին 6 անձ տարբեր տարիքի ու մասնագիտութեան՝ տնտեսագէտ, բժիշկ, քաղաքագէտ, մամուլի ծառայող եւ անշուշտ նաեւ տարբեր քաղաքական համոզմունքներով։ Կարեւոր եմ համարում նշել հարցազրոյցի ընթացքը, քանզի այն բնորոշում է երկրում տիրող գաղափարախօսութեան եւ պահի կարեւորութեան ընկալման ցածր մակարդակը։
Ոմանք պնդում էին, թէ հայերին վայել տեղը Եւրոպան է ժողովրդավարութեան եւ մշակոյթի առումով եւ անհրաժեշտ էին համարում անմիջապէս բոլոր տեսակի կապերը կտրել հիւսիսի հետ, իսկ միւսները, ունենալով որպէս հիմք Ռուսիայի հետ զարգացող տնտեսական յարաբերութիւնների աճը յուշում էին փորձել աւելի մօտ լինել նրանց հետ՝ չմոռանալով հայեացքը ուղղել դէպի արեւելք՝ Չինաստան, Հնդկաստան՝ միաժամանակ ջերմ կապեր ունենալ Իրանի հետ։
Կարեւոր է նշել, այս մտքերը հնչում էին ոչ իրար լսելու պայմանով, այլ կատարեալ ժխորաղմուկի պայմանում, երբ ոչ մէկը միւսի խօսքը չեր լսում եւ պատահում էր, որ վեց զրուցակիցները երկու հաղորդավարների հետ խօսում էին միաժամանակ։ Ամէն մարդ իր ձայնն էր միայն ունկնդրում։ Ի վերջոյ մեր տաքարիւնութիւնը եւ անհաշտ լինելը ապացուցուած էր։
Պատկան մարմիններին է մնում եզրայանգումի գալ եւ փորձել հեռու մնալ երերուն խոստումներից։
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ