«Կան մարդիկ, որոնք նման են նախկին խանութներին, ցուցափեղկում ամէն
ինչ կար, սակայն ներսը դատարկ էր»:
Աուերպախ:
Կայ մարդկանց մի տեսակը, որ նման է եղէգին. արտաքինով հրապուրիչ, սլացիկ, բայց մէջը փուչ-սին, դատարկ, առանց բովանդակութեան: Մեր հայրենակիցների մի մասը զերծ չէ այդ արատից, եւ ընդամէնը երկու շաբաթ առաջ մեր Երեւան այցելութեան ընթացքին բազում հանդիպումների եւ զրոյցների առիթով՝ ցաւօք ունեցանք այդ եզրայանգումը: Երբ որեւէ ցուցարարի հարցնում ես, թէ ինչի համար է այս բողոքի երթը, կայ միակ պատասխան՝ «Արցախը ծախեց, Նիկոլը պիտի հեռանայ»: Հիմնաւորումի որեւէ այլ տարբերակ չկայ եւ չի կարող լինել: Ծախել է եւ վերջ, տխմար դատավճիռը վերջնական է եւ անխափան:
Արդի հայ հասարակութեան մի մասի ուշադրութիւնը՝ երկրում թէ սփիւռքում, հիմնականում սեւեռուած է իշխանափոխութեան ուղղութեամբ, որը ըստ էութեան եւ իրականութեան համեմատ՝ նուազ հաւանական է: Բողոքի քայլեր են ձեռնարկում որոշ գրպանային քաղաքական խմբակներ, որոնք դարաւոր կուսակցութեան հետ, որին ձայնակցում են նաեւ հոգեւորականները, չունեն որեւէ ստոյգ ծրագիր եւ փորձում են նախկինների հրահանգով «ջուր պղտորել»: Այդ բոլորի նկատմամբ հակակրանքի ու ատելութեան վարկանիշը բաւական բարձր է, քանզի չկայ նպատակ, բացի վերադարձից՝ գողօնը փրկելու համար: Թէեւ վարչապետի հրաժարական պահանջողները բազմաթիւ են, բայց չկայ մէկը, որ պատասխանի հարցին, թէ ո՞վ պիտի փոխարինի եւ ի՞նչ երաշխիք կայ, որ նոր եկողը աւելի ունակ եւ հմուտ ղեկավարման միջոցներ ունի, քան ներկայ իշխանաւորը: Ո՞վ է այդ հրաշք գործիչը, որ մնում է գաղտնի վարագոյրի յետեւում: Այս վիճակը կարելի է համեմատել Լիբանանում տիրող դրութեան հետ: Նրանք արդէն հինգերորդ տարին է չեն կարողանում նախագահ ընտրել, իսկ մերոնք, նոյն հինգերորդ տարին է, որ տառապում են հրաժարական պահանջելու ախտով, պարզ է, թէ ում է օգտակար:
Մարդ արարածին յստակ է եւ յատուկ, որ նա կարող է սիրել որեւէ մէկին առանց որեւէ լուրջ պատճառի եւ ակնկալութեան, կամայ թէ ակամայ, բայց ատել կարող է միայն կարեւոր առարկայական անհերքելի պատճառների դրդումով: Չենք կարող ատել ոեւէ անձ, որովհետեւ այն ճաղատ է, կամ ոտքը կաղ է եւ գաճաճ, պէտք են այլ հանգամանալից պատրուակներ:
Ցաւօք անհիմն ատելութիւնը, մէկի կամ միւսի նկատմամբ մեր հայրենակիցներից ոմանց առօրեայ կեանքում տարածուելով դարձել է սովորական երեւոյթ, վարակ, մանաւանդ ատելութիւնը իշխանութիւնների հանդէպ, ընդդիմադիր դաշտի համար քաղաքական օրակարգին համազօր է, գրեթէ արուեստի մակարդակի: Շատերն են, որ մերժում են մտածել, խօսում են ի՛նչ լսած են, ի՛նչ թելադրած են ասել, առանց սեփական կարծիք ունենալու իրենց իսկ ասածի վերաբերեալ: Այդ է ողբալի իրականութիւնը, որին լծուել են Բագրատի նման ու նրան հետեւող-աջակցող նորաթուխ փրկիչները: Արդար լինելու միտումով որոշել էի այլեւս այդ նիւթին չանդրադառնալ, բայց կարդալով վերջին «Զարթօնք»-ի էջերը անկարելի է լռել խեղաթիւրուած խօսքի մասին:
ՀՀ դատախազութեան առջեւ հաւաքի ընթացքին յեղափոխական կղերը պահանջում է «Սկսել գործընթաց Արցախի բնակչութեան նկատմամբ ազգասպան Ալիեւի եւ նրան յանցակից Փաշինեանի հանդէպ»: Լուսաւոր ուղեղի տէր այս անձը աւելի համարձակութիւն առնելով պահանջում է, որ միեւնոյն դատապարտեալի աթոռին դնեն նաեւ, անկախութեան հռչակագրի դրոյթները չյարգելու առումով՝ ՀՀ Սահմանադրական դատարանին: Ինչ անուն կամ գնահատական տալ նման հոգեւորական պաշտօնը սառեցրած մի զազրելի ստահակի, որ անտեղեակ է, թէ ո՛ւր է գնում եւ ի վերջոյ ո՛ւր է հասնելու. աւելի քան հինգ ամիս է փողոց ելնելով եւ տխմար ելոյթներով մթնոլորտ է ապականում: Ակամայից հարց է ծագում, թէ Գէորգեան ճեմարանը հոգեւո՞ր, թէ՞ քաղաքական դպրոց է, քանզի այդ կղերը միակ չէ:
Մէկ այլ թեմայ, որ որոշ խմբագիրների անհանգիստ գիշերների պատճառ է, իսկ ուշադրութեան կեդրոնում Արցախի կորուստն է, որ համայն հայութեան կորուստն է, որեւէ մէկը չի կարող այն սեփականացնել, իսկ նրա անկախութիւնը իրաւական հիմունքներով օրինական չդարձնելու համար շատերն են մեղաւոր: Խմբագիրներ կան (Զարթօնք եւ ոչ միայն), որ համարձակւում են գրել, թէ «Արցախը ոչ երազ էր, ոչ էլ պատրանք, ՀՀ եւ սփիւռքը պէտք է ծրագրեն նրա վերականգնումը»:
Այս լուսաւոր մտքի հեղինակը սովորական շարքային մէկը չէ, այլ դոկտոր եւ Գանատայի պետական շքանշանակիր անդամ, որի հասցէին մասնաւոր ասելիք չունեմ, միայն զարմանում եմ այն անհերքելի փաստի վրայ, որ տիտղոսաւոր հայ մտաւորականը, խմբագրի հետ միասին չեն հաշտուել այն պարզ մտքի հետ, որ 1994-ից ի վեր այդ խնդրի ձախողումների անմիջական հեղինակները եղել են երեք նախագահները իրենց ապիկարութեան պատճառով, իսկ վերականգնումի գաղափարը յաջողութեան հասնելու քանի՞ տոկոս ունի եւ ո՞վ պիտի ձեռնարկի այն՝ անյայտ է:
Մի փոքր համեմատական փակագիծ բացենք մեզ դրացի վրացիների կողմից հաշուարկով մօտեցումը կարեւոր խնդիր լուծելու պարագային: Յայտնի է, երբ չարաբաստիկ նախագահ Սահակաշվիլին աշխարհով մէկ աղմկում էր, թէ Վրաստանը Եւրոպա է եւ պիտի չմնայ ռուսների հսկողութեան ներքոյ, քանզի ԵՄ բոլոր ապահով երաշխիքները ունէր պաշտպանութեան եւ մուտքի համար: Եղաւ այն, որ Փութինը զայրացաւ եւ գնաց բախումի, որի ընթացքին Աբխազիան եւ Օսեթիան դարձան Ռուսաստան, ինչպէս Արցախը դարձաւ Ատրպէյճան, իսկ Արեւմուտքի երաշխիքները յօդս ցնդեցին եւ մատը մատին զարկող չեղաւ:
Արդի վրացի նոր իշխանութիւնները, աւելի խոհեմ եւ խելամիտ լինելով, մերձեցման քայլեր են անում ռուս պետութեան հետ, ոչ թէ նրանց համակրանքի, այլ որեւէ բախում կանխելու եւ նախկին բարեկամական յարաբերութիւնները վերանորոգելու, կորցրած երկու նահանգները ետ առնելու միտումով, առանց որեւէ մէկ միջնորդութեան: Այս յաւակնութիւնը որքան է հնարաւոր իրականութիւն դառնալու՝ անյայտ է, միայն թէ քայլը ճիշդ է, իսկ ճտերը աշնանը կը հաշուենք:
Մեր կացութիւնը աւելի բարդ է ի դէմս մեր դաշնակցի, որ իր պարտականութիւնները չի յարգում, մտերիմ է մեր թշնամու հետ եւ բաժին ունի Արցախի կորուստի գործարքին: Աւելի խոհեմ լինելու պարտաւոր ենք, առանց ԵԱՏՄ դռները փակելու, քանզի կարեւոր տնտեսական յարաբերութիւններ ունենք եւ փորձենք մեզ յարմար յաւելեալ դաշնակիցներ գտնել արեւելքի թէ արեւմուտքի մէջ, առանց մէկը միւսին հակադրելու, այլ միայն մեր ինքնապաշտպանութեան եւ զարգացման պահանջով եւ ոչ ռուսին հակադրուելու՝ բարոյական եւ իրաւական սկզբունքով:
Բացառուած չէ, որ մեր մտաւորականների ու խմբագիրների մի մասը, իշխանամէտ թէ ընդդիմադիր, ապրում է անցեալի երազներով՝ մոռանալով, որ աշխարհաքաղաքական արդի վիճակը աւելի քան իրականութեան հետ է կապուած (réal politique) եւ ոչ անուրջի: Շատերն են մեծամեծ յոյսեր կապում մարդասէր եւ արդարադատ Արեւմուտքի հետ՝ նոր զինամթերքի ձեռքբերման պայմանով, որ սխալ չէ, բայց կարծելով, թէ մարդասիրական սկզբունքներով կարելի է խճճուած խնդիրները լուծել, որի համար կան միայն շահադիտական դրոյթներ: Պէտք չէ մոռանալ Կիպրոսը եւ յոյսը դնել միայն սեփական ներուժի վրայ: Աչքաթող չանենք մի փաստ, որ վերջերս ԱՄՆ ծերակուտականից մէկին ուղղեցին հարց, թէ ի՞նչ պիտի լինի Ուքրանիայի վերջնական լուծումը,— պատասխանը եղաւ թէ, այն ծախսերը, որ անում են ճիշդ են եւ պատրաստ են շարունակել պայքարել մինչեւ վերջին ուքրանացին եւ ետադարձ չկայ: Մի քանի տասնեակ միլիոն ուքրանացիների լինել-չլինելու հարցը լուծուած է նախօրօք․ առանց դոյզն մտահոգութեան:
Մտածելու տեղ կայ, թէ մեր ճակատագիրը նոյնը չէ՞:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ
