Հայաստանի Հանրապետութեան «Առաջին» լրատուականը հիւրընկալած է ՍԴՀԿ Կեդրոնական վարչութեան անդամ ընկ. Ալեքսան Քէօշկէրեանը, որու հետ զրուցած է Լիբանանի դէմ իսրայէլեան յարձակումներուն եւ այդ իրավիճակին մէջ ապրող լիբանանահայ համայնքին ու անոր ակնկալիքներուն մասին:
Հ.- Լիբանանահայ համայնքին մօտ ինչպէ՞ս են տրամադրութիւնները, որքանո՞վ կայ Հայաստան վերադառնալու եւ հաստատուելու ցանկութիւն, հաշուի առնելով Լիբանանի մէջ տիրող պատերազմական վիճակը:
Պ.- Լիբանանի հայկական թաղամասերը հեռու են ռմբակոծման շրջաններէն, ճիշդ է որ կը լսենք ռմբակոծումները, ականատես կը դառնանք, փախստականները կը տեսնենք, որովհետեւ արդէն եկած են մեր թաղամասերը եւ մենք զանոնք դիմաւորած ենք, սակայն այսօրուայ դրութեամբ հայ համայնքին եւ հայկական թաղամասերուն վտանգ չի սպառնար: Պարզաբանելու համար ըսեմ, որ Լիբանան համայնքային երկիր է եւ համայնքները որոշ շրջաններու մէջ կ’ապրին. հայկական թաղամասերը յայտնի են, նոյնպէս յայտնի են այլ թաղամասերը, որ ուրիշ համայնքի բնակչութիւն ունին: Ռմբակոծումները, գլխաւորաբար, Պէյրութի հարաւային արուարձանները կը թիրախաւորեն եւ Լիբանանի հարաւային շրջանը: Այո՛, լարուած վիճակ կայ, փախստականները մեր թաղերուն մէջ են, անոնց դիմաւորած ենք եւ ոմանց՝ մեր կառոյցներուն մէջ հիւրընկալած: Ինչ կը վերաբերի Հայաստան գալուն, մենք միշտ կը յորդորենք՝ ըսելով, որ անոնք որ կ’ուզեն Լիբանանէն հեռանալ՝ միակ ուղղութիւնը պէտք է ըլլայ Մայր հայրենիք Հայաստանը, այլապէս մենք համաձայն չենք, որ Լիբանանի հայ համայնքը դատարկուի եւ երթայ հեռաւոր Ամերիկաներ կամ Եւրոպա: Սակայն այսօրուայ դրութեամբ տարհանելու այդ հրամայականը գոյութիւն չունի դեռ, եւ իմ կարծիքովս՝ այդ կարիքն ալ պիտի չըլլայ, Աստուած մի արասցէ եթէ այդ վիճակի մէջ գտնուիք, այդ կը նշանակէ, որ մեր թաղամասերն ալ թիրախաւորուած են: Բայց մեր թաղամասերը հեռու ըլլալով Հըզպալլայի կառոյցներէն, աւելի ապահով կը նկատուին:
Հ.- Կարծես թէ Լիբանանի մէջ պատերազմը կանգնեցնելու մասին լաւատեսական յայտարարութիւնները իրականութիւն չեն դառնար: Ի՞նչ կը կարծէք, որքանո՞վ հեռու կ’երթան Իսրայէլը եւ Հըզպալլան իրենց գործողութիւններուն մէջ, եւ արդեօ՞ք միջազգային հանրութիւնը կրնայ կանգնեցնել պատերազմը:
Պ.- Լիբանանի մէջ քանի մը քաղաքական գործիչներ կան, որոնցմէ մէկը մեր խորհրդարանի նախագահ Նեպիհ Պըրրին է, եւ այնտեղ կայ հմուտ, հին քաղաքական գործիչ մը՝ Ուալիտ Ժոմպլաթը, որ Լիբանանի Ընկերվար յառաջդիմական կուսակցութեան նախկին ղեկավարն էր: Ուալիտ Ժոմպլաթի կանխատեսումով, այս պատերազմը երկար կը տեւէ, եւ ընդհանրապէս Ուալիտ Ժոմպլաթին կանխատեսումները կ’իրականան, որովհետեւ ինք շատ լայնածաւալ յարաբերութիւններ ունի միջազգային կազմակերպութիւններու հետ: Երկրորդ, Իսրայէլը թիրախ դրած է Լիբանանի մէջ անպայման ոչնչացնել Հըզպալլան եւ անոր բոլոր կառոյցները քանդել: Ասի դիւրին գործ մը չէ, որովհետեւ Հըզպալլան ժողովրդական շարժում է. այո՛, հովանաւորուած է Իրանի կողմէ, սակայն Հըզպալլան վերացնելը շատ դժուար է իմ կարծիքովս: Կարելի է տկարացնել Հըզպալլան, բայց վերացնել անհնար է:
Հ.- Լիբանանը այն եզակի երկիրներէն է, ուր պետութեան մէջ կայ մէկ այլ պետութիւն, այս պարագային յանձին Հըզպալլային: Արդեօք Լիբանանի կառավարութիւնը ունի՞ լծակներ Հըզպալլայի ղեկավարութիւնը համոզելու, որպէսզի վերջինս երթայ զիջումներու եւ պատերազմը դադրեցնեն:
Պ.- Շատ վտանգաւոր հարցում հարցուցիք, որովհետեւ Լիբանանի կառավարութիւնը այդպիսի լծակներ եթէ ունի, այսինքն եթէ ուժով պիտի զինաթափուի Հըզպալլան, սա կը նշանակէ ներքին պատերազմ: Նախ այդպէս բան չի կրնար ըլլալ: Երկրորդ, Հըզպալլան արդէն Լիբանանի կառավարութեան մաս կը կազմէ, անոնք իրենց երեսփոխանները ունին խորհրդարանին մէջ, իրենց նախարարները ունին կառավարութեան մէջ, այսինքն Հըզպալլայի քաղաքական թեւը արդէն գործուն է եւ մաս կը կազմէ Լիբանանի կառավարութեան: Ըսել, որ Հըզպալլան զէնքը վար դնէ եւ դառնայ քաղաքական կուսակցութիւն, սա արդէն նաեւ միջազգային հանրութեան պահանջքն է եւ նման ՄԱԿ-ի որոշում գոյոթիւն ունի՝ 1701-ը, որ Հըզպալլան պէտք է քաշուի Լիթանի գետէն ետեւ, յանձնէ իր զէնքերը եւ Լիբանանի հարաւային տարածաշրջանին մէջ՝ Իսրայէլ պետութեան հետ շփման գիծ ունեցող, պէտք է տեղակայուի լիբանանեան բանակը եւ ՄԱԿ-ի խաղաղապահ զօրքը: Հիմա կարծէք թէ Իսրայէլ այդ պահանջքէն ալ առաջ անցած է եւ կ’ուզէ ամբողջութեամբ վերացնել Հըզպալլան, ինչ որ չի կրնար ըլլալ: Հըզպալլան զէնքերը յանձնէ լիբանանեան բանակին եւ միանայ անոր, սա արդէն ներլիբանանեան բանակցութիւններու կարիք ունեցող եւ շատ երկարատեւ լուծում պահանջող հարց մըն է, որովհետեւ իրականութեան մէջ այդպէս է, իմ ալ կարծիքս այդ է, որ Հըզպալլան իր զէնքը պէտք է յանձնէ լիբանանեան բանակին եւ դառնայ ազդեցիկ քաղաքական կուսակցութիւն, որովհետեւ կը ներկայացնէ շիի համայնքին մեծամասնութիւնը, որ Լիբանանի շատ կարեւոր համայնքներէն մին է Լիբանանի մէջ: Բայց այս մէկը դժուար եւ երկար շունչ պահանջող գործողութիւն է, մենք՝ Լիբանանի ժողովուրդս, արդէն յոգնած եւ ձանձրացած ենք ներքին զինեալ հակամարտութիւններէն: Եւ ես անձնապէս կողմնակից չեմ, որ զինեալ հակամարտութիւն ըլլայ եւ ստիպողաբար վերցուի Հըզպալլային զէնքը, եթէ իրենք ինքնակամ որոշում չկայացնեն, ինչ որ իրականութեան մէջ Հըզպալլային ձեռքը չէ, այս որոշումը Իրանին ձեռքն է, որովհետեւ երբ որ մենք Հըզպալլա կ’ըսենք, Հըզպալլան Իրանի յառաջացած թեւերէն մէկն է եւ, այսպէս կոչուած, միջազգայնօրէն ոչ-պետական ամենաուժեղ բանակն է: Դժուար է կռահել, սակայն ես կը կարծեմ, որ այս պատերազմը երկար կը տեւէ: Բայց մէկ բան պէտք է յստակ ըլլայ, Իսրայէլ պետութիւնը բոլոր լիբանանցիներուս համար թշնամի պետութիւն է, նոյնիսկ եթէ մենք գաղափարական եւ քաղաքական տարակարծութիւն կրնանք ունենալ Հըզպալլայի հետ: Օրինակ՝ Հըզպալլան կազմակերպութիւն մըն է, որուն գաղափարական հիմքը կրօնական է, ես որպէս սոցիալ-դեմոկրատ մարդ, որպէս աշխարհիկ մտածող մարդ, կրնամ չհամաձայնիլ իր քաղաքական աշխարհահայեացքին հետ, սակայն ես որպէս լիբանանցի պարտաւոր եմ աջակցիլ իմ համաքաղաքացիիս իսրայէլեան ներխուժման դէմ: Պատերազմը կը վերջանայ, մենք մեր ներքին տարակարծութիւնները կ’ունենանք, սա արդէն քաղաքական դաշտի տիրոյթին մէջ է: Այստեղ նաեւ կ’ուզեմ պզտիկ նշում մը ընել. Հըզպալլան հետեւանք է, հետեւանք է Պաղեստինի եւ լիբանանեան որոշ տարածքներու բռնագրաւման Իսրայէլ պետութեան կողմէ: Իսրայէլի դէմ լիբանանեան դիմադրութիւնը երկար պատմութիւն ունի. նախքան Հըզպալլայի ծնունդը, Լիբանանի մէջ կային ուրիշ ձախ, յառաջդիմական կազմակերպութիւններ, որոնք ի սկզբանէ դիմադրած են Իսրայէլին: Իսրայէլը 1982-ին երբ ներխուժեց Լիբանան՝ դիմադրեցին, սակայն երբ որ աշխարհիկ, ընկերվարական, ժողովրդավար զինեալ դիմադրողական այդ խմբաւորումները ձախողեցան, Իրանը կրցաւ իր թեւը յառաջացնել Լիբանանի մէջ, այդ թափուր մնացած տեղը լեցնելու: Սակայն այսօր երբ Հըզպալլա կ’ըսենք, Հըզպալլան չի նմանիր այդ նախկին զինեալ միաւորումներուն, որոնք դիմադրողական շարժումներ են: Հըզպալլան հսկայական ռազմական փորձ ունեցող կազմակերպութիւն մըն է եւ շատ մեծ սպառազինութիւն ունի:
Հ.- Լիբանանի հայկական համայնքը ինչպիսի՞ ակնկալիք ունի Հայաստանէն, Հայաստանի կառավարութենէն: Պարբերաբար մամուլի մէջ հրապարակումներ կը յայտնուին ընդհանրապէս սպասուող ակնկալիքներու մասին, զիրենք Հայաստան տեղափոխելու հետ կապուած: Այս հարցերուն ինչպիսի՞ լուծում կ’ակնկալէ համայնքը:
Պ.- Լիբանանի հայ համայնքի քաղաքական, հասարակական կեանքը կազակերպողը հիմնականին մէջ մեր երեք աւանդական կուսակցութիւններն են՝ Սոցիալ Դեմոկրատ Հնչակեան Կուսակցութիւնը, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը եւ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը: Երեք կուսակցութիւններու ղեկավարութիւնը Հոկտեմբեր 2-ին ժողով մը գումարեց նոյն այս վերնագրով եւ գլխաւոր օրակարգը այս հարցն էր: Ժողովը յայտարարութեամբ հանդէս եկաւ. նախ բնականաբար դատապարտեց Լիբանանի դէմ իսրայէլեան վերջին ոտնձգութիւնները եւ շեշտը դրուեցաւ լիբանանահայութեան միասնականութեան վերահաստատման եւ ամրապնդման վրայ: Այնտեղ հարց յառաջացած չէ լիբանանահայութիւնը տարհանել Հայաստան, որովհետեւ, ինչպէս սկիզբը նշեցի, մեր թաղամասերը նուազ վտանգաւոր են: Ճիշդ է որ բոլորս կ’ազդուինք երկրին մէջ տիրող իրավիճակէն, սակայն այսօրուայ դրութեամբ Լիբանանը, մենք այսպէս կը կոչենք, Սփիւռքի բաբախող սիրտն է, մենք չենք ուզեր որ Լիբանանի այդ բաբախող սիրտը դադրի տրոփելէ կամ տկարանայ: Հոսկէ մեկնելով, ներկայ պահին լիբանանահայութիւնը տարհանելու հարց չէ դրուած: Իսկ ինչ կը վերաբերի Հայաստանի Հանրապետութեան, ինչպէս այլ պետութիւններ օգնութեան ձեռք կը մեկնեն Լիբանանին, ես կը կարծեմ, որ Հայաստան եւս պէտք է օգնութեան ձեռք մեկնէ Լիբանանին առհասարակ եւ ոչ թէ լիբանանահայութեան: Սա շատ կարեւոր կէտ է: Անմիջական տուժողները մենք չենք, բայց Լիբանանին երբ որ այդ ձեռքը կը մեկնենք, սա մեր երախտագիտութիւնը կ’ըլլայ Լիբանան հայրենիքին նկատմամբ, որովհետեւ Ցեղասպանութեան տարիներուն, երբ որ մեր նախնիները հասան Լիբանան, իրենք մեզ լայնասրտօրէն դիմաւորեցին, եւ մենք այսօր ոչ թէ միայն որպէս լիբանանահայ կ’ըսեմ, այլ որպէս Հայաստանի Հանրապետութիւն՝ հայ ժողովուրդը ներկայացնող, այդ բարի կամեցողութեան փոխհատուցում պէտք է ցուցաբերէ: Եւ ես կը կարծեմ, որ այս նիւթը կ’արծարծուի մեր Արտաքին գործերու նախարարութեան մէջ, կը կարծեմ թէ ընթացքի մէջ կայ այդպիսի բան, եւ յառաջիկային յոյսով եմ այդ մասին կը լսենք: