Բանուոր դասակարգին տօնն է այսօր:
Բանուորութեան արդար քրտինքը, ի վերջոյ, արժանիօրէն գնահատուելու համար, պատմութիւնը իր էջերուն մէջ արձանագրած է երկարաշունչ պայքարի մը տարեգրութիւնը: Դարերու ընթացքին, վաշխառուի եւ իրաւազուրկի գօտեմարտը եղած է առանցքներէն մէկը պատմութեան հոլովոյթին: Դասակարգերու գոյառումը դիպուածի մը հետեւանքը չէր բնաւ, այլեւ՝ շահերու սուր բախումի մը դրսեւորումը՝ չարաշահողի եւ չարաշահուողի միջեւ:
Այն պահուն, երբ մարդը սկսաւ ձգտիլ սեփականութեան, իւրացնել այլոց կալուածները, յափշտակել հարեւանին իրաւունքը, փորձել տիրանալ առաւելագոյնին, ինքնըստինքեան հիմքերը դրուեցան ընկերային անարդարութեան, հակոտնեայ խաւերու ատելութեան եւ մարդոց միջեւ շահերու հակասութեան: Մեծամասնութիւն կազմող ճնշեալ տարրը, ինքնաբերաբար, կը դառնար շահագործման մնայուն նշաւակ:
Երկնատուր բարիքներու անհաւասար բաժանումը, որ մարդկային անկշտութեան վառ օրինակ է, տուն տուած է մեծ թիւով չքաւորներու, թշուառներու, աղքատներու գոյութեան, որ հակառակ իրենց քրտնաթոր աշխատանքին, չեն վաստկած իրենց արդար քրտինքին բարի պտուղները: Փոքրաթիւ շահագործողներու սանձարձակ եւ անյագուրդ նկրտումները, աստիճանաբար փոթորկած են ճնշեալներուն զայրոյթը, դրդած են հացազուրկներուն կուտակուած բարկութիւնը: Կրօնքներ, անուանի քարոզիչներ, բարեմոյն առաջնորդներ, մարդկային տառապանքներով տագնապող մտածողներ դիրքորոշուելով ի նպաստ թշուառներու՝ սերմանած են արդարութեան, հաւասարութեան եւ իրաւացի պայքարին գաղափարները, ուզած են տեսնել իտէալական միջավայր մը՝ ուր արդար քրտինքի ու բազուկի տէր մարդիկ, հաւասարապէս կը վայելեն բնութեան պարգեւած շնորհները: Արդարասիրութեան խիղճն ու մարդկային խղճմտանքը ընդվզած են վրդովեցուցիչ այս անջրպետին ի տես: Բանուորութիւնն ու աշխատանքը վերջապէս արդարօրէն պիտի գնահատուէ՞ր օր մը: Բազմավաստակ խաւը հասարակութեան, օր մը պիտի դառնա՞ր իր իրաւունքներուն տէրը: Եւ… ի՞նչպէս:
19-րդ դարուն, երբ ճարտարարուեստն ու արդիւնաբերական միջոցները արագօրէն կը յառաջդիմէին, երբ գործարաններն ու աշխատանոցները լայնօրէն կը տարածուէին, բանուոր դասակարգը առաւել եւս կը կեղեքուէր դրամատէրերու անգութ կրունկներուն տակ: Ինչպիսի՜ դաժան օրէնքներով, քմահաճ որոշումներով եւ կամայական վճիռներով բանուորներ կապանքուած էին խոնարհօրէն: Անոնք միայն ժանտ շղթաներ ունէին, հազիւ կտոր մը հաց, քուն մը թեթեւ, անապահով ընտանիքներ, քայքայման ենթակայ առողջական պայմաններ: Գոյութեան հեւիհեւ կռիւ էր աշխատաւորութեան առօրեան: Ան դագաղի մը ճնշող ստուերին տակ կ՛ապրէր ամէն օր: Մահուան ուրուականը տեւաբար պլլուած էր անոր վիզին: Բանուորներու դժոխային կեանքը արդէն դարձած էր սովորական երեւոյթ:
Բայց, յանուն ընկերային արդարութեան սկսած պայքարը, գլխիվայր շրջեց դրամատիրութեան այս խաղի կանոնը: Ընկերվարութիւնը իր գաղափարախօսութեամբ եւ ընկերվարական շարժումները իրենց գործօն դերակատարութեամբ, եկան սասանելու վայրագ դրամատիրութեան հանգստաւէտ բազկաթոռները: Բանուորութիւնը հետզհետէ սկսաւ մտածել, գիտակցիլ եւ մարտնչիլ իր իրաւունքներուն մասին: Մոլեգնած փաղանգները աշխատաւորութեան, իւղոտ ու մրոտ բանուորական շարքերը մարտունակ, ուս-ուսի նետուեցան պայքարի դաշտ՝ տէր դառնալու մարդկային իրենց տարրական եւ բնական իրաւունքներուն՝ աշխատանքային տանելի ժամեր, համոզիչ վարձատրութիւն, հանգստեան օրեր, առողջապահական իրաւունքներ, վնասուց փոխհատուցման օրէնքներ, ծերութեան թոշակ եւ այլն: Երկար պայքար կ՛ենթադրէր այս, սակայն՝ անհրաժեշտ եւ նուիրական պայքար: Եւ իրօք, այս ծաւալող ոգին ու շարժումը, կամաց-կամաց կրցաւ հասնիլ իր նպատակներուն: Դրամատէրերու եւ վաշխառուներու անզիջող ցանցը սկսաւ տեղի տալ բանուորութեան մկանուտ բազուկին դիմաց. զգաց, տեսաւ եւ զգուշացաւ ահագնացող բանուորութենէն եւ ի վերջոյ բարեփոխեց իր նախկին վարքագիծը: Բանուորութիւնը պատրաստ բանակ էր, որ վախ չունէր: Բանուորութիւնը միայն իր շղթաները ունէր, որ վերջապէս փշրեց քաջօրէն:
Հայ կեանքէն ներս, անվիճելիօրէն, այս նուիրական պայքարին ռահվիրաները հանդիսացան Հնչակեան Կուսակցութեան մտաւորական, յեղափոխական եւ ուսեալ գործիչները, կուսակցութեան կարկառուն տեսաբանները: Անոնք ազգային ազատագրական պայքարին զուգընթաց՝ ընկերային արդարութեան մարտիկներ էին միաժամանակ: Արդարութեան նուիրական պայքարը, գաղափարական ելակէտ ունէր ընկերվարութիւնը, որուն ջերմագոյն պաշտպաններն էին Հնչակեան Կուսակցութեան հիմնադիրներն ու առաջին այրերը, անոր միտքի ու գրչի մշակները: Ընկերվարութեամբ ներշնչուած եւ կոփուած հնչակեան շարքերը ամէն տեղ եղան ընկերային պայքարին անձնդիր ընկերները: Այս ուղին էր որդեգրուած 1887-ին եւ այդպէս ալ մնաց առ այսօր:
Բանուորութեան տօնին առթիւ, նախ խոնարհինք յիշատակներուն առջեւ բոլոր նահատակներուն՝ որոնք ինկան բանուորութեան իրաւունքներուն համար:
Ապա՝ լայնսրտօրէն ողջունենք բանուորութիւնն ու աշխատանքը:
Եւ հուսկ՝ հաստատենք մեր երդումը՝ ընկերվարութեան եւ ընկերային արդարութեան դրօշին վրայ:
Այս պայքարը նուիրակա՛ն էր եւ կը մնա՛յ նուիրական:
