ՊԱՏՈՒՀԱՍԻ՞, ԹԷ՞ ՊԱՏԵՀՈՒԹԵԱՆ ՕՐԱԿԱՐԳ
ՙԻւրաքանչիւր պատուհասէ ետք
կայ նոր պատեհութիւն մը՚
Ժողովրդային ասացուածք
ՙԿ՛ապրինք անբացատրելի զգացումներ, որոնք շատ են եւ խօսուն: Չեմ կրնար ներկայացնել անոնց ծաւալը, որպէսզի կարենաս լաւ կերպով հասկնալ մեր վիճակը Արցախի մէջ՚:
Վիքթոր Կարապետեանը Հայ աւետարանչական ընկերակցութեան Արցախի գրասենեակի պատասխանատու-տնօրէնն է: Անոր մէջ երկար տարիներու տեւողութեան տեսած եմ համակ սէր եւ նուիրում` իր հոգեւոր եւ ազգային կոչումին: Ան հողին` Արցախին, կառչած հայն է, ան իր հոգեւոր եւ ազգային ինքնութիւնը շաղախած է հայրենի հողին հետ եւ, առանց յուսահատելու, կը գործէ մինչեւ այսօր` շրջափակման ահաւոր այս պայմաններուն մէջ:
Արցախի աւելի քան եօթը ամիսներու վրայ երկարող շրջափակումը ընդհանրապէս հայութիւնը եւ մասնաւորապէս արցախահայութիւնը դրած է շնչահեղձ ըլլալու աստիճանի հասնող կացութեան մը մէջ:
ՙԱնբացատրելի զգացումներ կ՛ապրինք,¬ Վիքթորն է խօսողը: – 1990-ի պատերազմը ապրեցանք եւ հասանք մինչեւ քառասունչորս օրերու պատերազմը: Այս շրջափակումը տարբեր ողբերգութեան մը մէջ դրաւ Արցախը՚:
Վիքթոր կ՛ապրի իր եւ հայուն` իր ժողովուրդին ցաւը: ՙԵթէ ժողովուրդը հոգեպէս կը ճնշուի, նոյնքան եւ աւելի կը ճնշուի ֆիզիքապէս: Հաց ճարելու համար պէտք է կենաս երկար հերթի,¬ ըսաւ Վիքթոր: – Շատ դժուար է տեսնել ծերունիներ, որոնք կը փորձեն կերակուր ճարել ապրելու համար՚:
Վիքթոր կը տեսնէ, թէ ինչպէ՛ս արցախահայութիւնը կը փոխուի ներքնապէս` հոգեբանական առումով: Այս բոլորով հանդերձ, ան նոյնպէս կը տեսնէ եւ կ՛ապրի հայուն անկոտրում կամքը: ՙՈչ ոք կ՛ուզէ զիջիլ,¬ ըսաւ Վիքթոր: – Արցախահայութիւնը կ՛ապրի արդարութեան համար եւ պատրաստ չէ զիջելու իր արդար կեանքը ապրելու տեսլականէն՚:
Վիքթոր պարտաճանաչ առաջնորդն է, որ չ՛ուզեր զիջիլ: Անցեալ Յունիս ամսուն եւ անկախ շրջափակումին ստեղծած դժուար պայմաններէն` Աւետարանչականի գրասենեակը չէ զլացած կազմակերպելու 175 երեխաներու համար երկշաբաթեայ ճամբար մը: ՙՄանուկները պէտք ունին ուրախութեան, որմէ զրկուած են այս օրերուն՚, ըսաւ ան:
ՙԿ՛ուզէի ըսել, որ լաւ եմ՚: Միքայէլ Հաճեանն է` ծանօթ լրագրող եւ իմ լաւ բարեկամս: Երբ կը խօսէի Միքայէլի հետ, արդէն մէկ ժամէ աւելի հերթի կեցած էր հաց ճարելու համար: ՙԵրկու հատ հաց կրցայ ձեռք ձգել՚, ըսաւ Միքայէլ:
Եթէ Միքայէլին համար հացը ֆիզիքական գոյութեան համար է, բայց անկէ շատ աւելի ան կը հաւատայ ազգային ինքնութեան եւ ազատ ապրելու գրաւականին: ՙՄենք կը պայքարինք այս իրավիճակին դէմ, բայց նաեւª բոլոր արտաքին ճնշումներուն դէմ՚, ըսաւ Միքայէլ:
Միքայէլին կեանքը անընդհատ պայքար եղած է: Միքայէլին երկու երիտասարդ զաւակները` Նորայրը եւ Երուանդը, նահատակուած են արցախեան պատերազմներու ընթացքին: Անոնք քաջամարտիկներ են, որոնք իրենց կեանքը զոհեցին հայուն պայքարին համար: Նորայրը նահատակուեցաւ 2016-ին, իսկ Երուանդը` 2020-ին: Միքայէլ, որ իր զաւակներուն եւ Արցախի ցաւը շալկած է իր սրտին ու կեանքին մէջ, կը շարունակէ ապրիլ պայքարի այս կեանքը: Միքայէլին կեանքը շատ սուղ արժած է իրեն համար, եւ չեմ ալ գիտեր, թէ կարելի՞ է իր նահատակ զաւակներուն կեանքի գինը սահմանել նիւթական արժեչափով: Բայց Միքայէլի կեանքին մէջ ՙյուսահատիլ՚ հասկացողութիւնը չկայ: ՙՄեր առաջնահերթութիւնը Բերձորի միջանցքի բացումն է, իսկ մեր գլխաւոր պահանջը` ինքնորոշման իրաւունքը՚, ըսաւ ան:
Շահան Գանտահարեան կ՛ընդլայնէ ու կը լուսաբանէ Արցախի հանրապետութեան Ազգային ժողովի յայտարարութիւնը (ՙՃանաչում յանուն փրկութեան՚) եւ կ՛ըսէ. ՙՄիջազգային այս բոլոր իրաւաչափութիւններու հիմնաւորումով կը ներկայանայ (խօսքը Արցախի Ազգային ժողովի մասին է – Հ. Ճ.) միջազգային հանրութեան` ճանաչում պահանջելով՚ (ՙԱզդակ՚, 31 Յուլիս 2023): Գանտահարեան կարեւոր կը նկատէ, որ ՙՃանաչում յանուն փրկութեան՚ պահանջը դառնայ ՙառաջնային համահայկական օրակարգ՚:
Վիգէն Չըթըրեանի գիտա-ակադեմական յօդուածը, որ անգլերէնով լոյս տեսաւ ՙԱլ Մաժալլա՚ կայքէջին վրայ, կը կրէ ՙԵօթը ամիսներու վրայ երկարած ամրացած շրջափակումը Ղարաբաղի մէջ՚ խորագիրը: Վիգէն կը ներկայացնէ արցախեան հիմնահարցի պատմական-քաղաքական տուեալները, ներկայ շրջափակումին ահաւորութիւնը, շրջանին մէջ տիրող աշխարհաքաղաքական իրավիճակները, անոնց հաշուարկումները եւ այլն: Վիգէն Չըթըրեանի յօդուածին վերջաւորութեան կը կարդանք հետեւեալ վերլուծումը. ՙՊարտադրելով (խօսքը Ազրպէյճանի մասին է – Հ. Ճ.) շրջափակումը աւելի քան եօթը ամիսէ ի վեր` այսօր Ղարաբաղի ինքնորոշման իրաւունքը կարելի չէ նկատել այլեւս ընտրանք: Ան դարձած է անհրաժեշտութիւն՚:
Իսկ անհրաժեշտութի՞ւնը. ՙՃանաչում յանուն փրկութեան՚: Ասիկա հայուն համահայկական օրակարգն է այսօր:
Դարձեալ Վիքթորը. ՙՄեր կեանքը մեր ձեռքերուն մէջ չէ, բայց մեր ձեռքերուն մէջ չեղած կեանքէն չենք ուզեր հրաժարիլ՚, ըսաւ ան:
Վիքթորը հաւատացեալ եւ նուիրեալ արցախցին է: ՙՄեր հաւատքը Աստուծոյ վրայ է: Մեր յոյսը երբեք չի մարիր՚: Այս չմարող յոյսն է, որ կ՛ապրի եւ կ՛ապրեցնէ: Այս Վիքթորին, արցախահայութեան եւ հայ ժողովուրդին յոյսն է: Այս յոյսով մենք ապրեցանք մեր պատմութեան բոլոր ժամանակահատուածներուն եւ հասանք մինչեւ այսօր: Եւ պիտի շարունակենք այս յոյսով:
Արցախի շրջափակումը եւ անոր ստեղծած մարդկային ահաւոր աղէտը չեն կրնար ապարդիւն դուրս գալ: Ժողովրդային ասացուածքը շատ դիպուկ է այս իմաստով. ՙԱմէն պատուհասի մէջէն դուրս կրնայ գալ նոր պատեհութիւն մը՚: Այս աղէտը` պատուհասը, դուրս պիտի բերէ նոր պատեհութիւն մը: ՙՄենք արժանապատիւ ձեւով դուրս պիտի գանք այս վիճակէն՚: Միքայէլի վերջին խօսքն էր մեր զրոյցի ընթացքին: ՙԱրցախի մէջ ստեղծուած այս շարժումը պէտք է դառնայ համահայկական: Սփիւռքին դերը այս իմաստով շատ կարեւոր է՚, ըսաւ Միքայէլ:
Չուշացաւ Վիքթորին գնահատականը. ՙՄարդկային կեանքին արժէքը շատ աւելի բարձր է, քան` սահմանազատումի եւ քաղաքական այլ հաշուարկները: Կան գրուած եւ չգրուած օրէնքներ, որոնք մարդուն կողքին են եւ անոր կու տան ապրելու իրաւունք՚, եզրափակեց Վիքթոր:
Այսօր Արցախի ինքնորոշման իրաւունքը ընտրութիւն չէ այլեւս: Ան անհրաժեշտութիւն է: Հայը` Հայաստան, Սփիւռք եւ Արցախ, պիտի հաւատայ եւ կառչի այս անհրաժեշտութեան: Այս անհրաժեշտութիւնը արցախահայուն ապրելու իրաւունքն է: Ապրելու իրաւունքը` արժանապատիւ ձեւով: Այս իրականութիւնը քաղաքական թէ բոլոր այլընտրանքներէն վեր է:
Հայուն արժանապատիւ ձեւով ապրելու իրաւունքը այսօր դարձած է անհրաժեշտութիւն: Անհրաժեշտութիւնը ՙՃանաչում յանուն փրկութեան՚ իտէալ-կարգախօսը իրականացնելու մէջ է: Իրականացնելու համար կայ կարեւոր աշխատանքային տեսլական: Տեսլական, որ պէտք է վերածուի համահայկական օրակարգի:
ՙՃանաչում յանուն փրկութեան՚:
Բոլորս միասին` Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի մէջ, արժէ, որ կառչինք, հաւատանք եւ աշխատինք այս անհրաժեշտ օրակարգին ու անոր իրագործումին համար: Այս օրակարգը բոլորս միասին դարձնենք համահայկական:
Արցախը այսօր մեծ պատուհասի մէջ է: Հայութիւնը մեծ պատուհասի մէջ է: Փորձենք այս պատուհասէն դուրս բերել նոր պատեհութիւն մը, եւ այս իրականացնելու համար պատուհասի օրակարգը պէտք է վերածել նոր պատեհութեան օրակարգի:
Պատեհութեան օրակա՞րգը: Հայուն համահայկական փրկութեան օրակարգն է:
Եւ կրնանք ընել:
ԴՈԿՏ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ
Նիկոսիա
