Կիւմրու ամենայայտնի` ՙԺողովրդական ճարտարապետութեան եւ քաղաքային կենցաղի թանգարան՚-ը յաջորդ տարի պիտի նշէ իր գործունէութեան 40-ամեակը: Թանգարանը այցելուներու պակաս չունի` Ապրիլ-Յունիսին ունեցած է 10 հազար 350 այցելու, կը կատարուի հնարաւորը` թանգարանը այցելուներուն համար ալ աւելի հետաքրքրական դարձնելու. նախադպրոցական ու դպրոցական տարիքի երեխաներուն համար կ՛իրականացնեն յատուկ մշակուած փոխգործուն կրթական ծրագրեր: ՙԿը նուազեցնենք հատուած մը` պատմելը ձանձրալի չդարձնելու համար, փոխարէնը, գործուն շփման միջոցով դպրոցահասակները հաղորդակից կը դառնան թանգարանին՚, նշեց թանգարանի տնօրէն Անի Նազարեանը` տեղեկացնելով, որ աշխատանքներ կը տարուին նաեւ թանգարանային ցուցադրութեան թարմացման ուղղութեամբ:
ՙՎերջին տարիներուն ցուցադրութեան փոփոխութիւններ չեն եղած` ՙքարացած՚ ցուցադրութիւն եղած է: Հիմա կը փորձենք փոփոխութիւններ ընել, բայց, մինչ այդ, ցուցադրական նոր ծրագրի մշակում պէտք է ըլլայ՚, կը նշէ տնօրէնը` յաւելելով, որ աշխուժացած են նաեւ թանգարանի ընկերային էջերը: Թանգարանը շուտով պիտի ունենայ նաեւ քարտէզներ, իսկ տարեդարձի համար` քաթալոկ:
Թանգարանը, որ Կիւմրիի մէջ աւելի շատ յայտնի է որպէս Ձիթողցեաններու տուն, պատկանած է մեծահարուստ վաճառական Պետրոս Ձիթողցեանին: Այն հարուստ ֆոնտ ունի` մատեաններուն մէջ արձանագրուած ու մշտական ցուցադրութեան յանձնուած 2269 ցուցանմոյշ, որմէ 1822-ը մշտական ցուցադրուած առարկաներն են: Թանգարանին մէջ ներկայացուած առարկաներէն ու կենցաղային իրերէն շատերը խօսուն վկաներն են դարաշրջանի ու Ալեքփոլի հարուստ ժառանգութեան: Ալեքսանդրապոլը` ներկայիս Կիւմրին, արդիւնաբերական քաղաք էր արդէն 19-րդ դարուն:
19-րդ դարի վերջերու ու 20-րդ դարի սկիզբները քաղաքին մէջ ու անոր սահմաններէն դուրս յայտնի կը դառնայ կիրի ու աղիւսի գործարաններու արտադրանքը: Յակոբ Քեանտարեանի կիրի ու աղիւսի գործարանը կը գտնուէր Թիֆլիսեան փողոցին վրայ: Գործարանին վառարանները կը վառէին ամէն տարի Ապրիլ 1-էն Նոյեմբեր 1: Իւրաքանչիւր վառարանին մէջ կը լեցուէր 5 հազար փութ կրաքար, որու մշակումէն կը ստացուէր 3 հազար փութ կիր: Նոյն փողոցին վրայ կը գտնուէր նաեւ Խաչատուր Իսակովի կիրի-աղիւսի գործարանը: ՙ20-րդ դարի 10-ական թուականներուն այս երկու գործարանները կը միաւորուին: Թանգարանի ցուցադրութեան մէջ կայ այդ միացեալ ընկերութեան արտադրութեան աղիւսը: Մեծ պահանջարկ կը վայելէր յատկապէս դաջազարդ (տոմետ) աղիւսը, որ արտադրող գործարանին տնօրէնը Արտաշէս Տայանցն էր. կիւմրեցիները կ՛ըսէին Տայոնց գործարան: Այդ գործարանը ունեցած է իր գրասենեակը, նաեւ իրաւունք` պատուէրներու ընդունման յայտարարութիւն տալու ՙԱխուրեան՚ թերթին մէջ՚, ներկայացնելով ցուցադրուած դաջազարդ աղիւսը, կը նշէ թանգարանի տնօրէնի օգնական Անահիտ Մինասեանը:
Միւս ցուցանմուշը, որ վկան է քաղաքի արդիւնաբերական զարգացման` միջատներ ոչնչացնող նիւթի արտադրութիւնն է. ՙ1840-50-ական թուականներուն Ալեքսանդրապոլի մէջ իր առաջին քայլերը կը կատարէ հակամիջատային արտադրութիւնը, որ արդէն 1870-ական թուականներուն լայն ծաւալ կը ստանայ: Այն անուանած են ՙԼուի ծաղիկ՚՚, կը պատմէ թանգարանի աշխատակցուհին` նշելով, որ անոնք կը վաճառուէին գունազարդ թիթեղեայ տուփերով` ինչպէս Ալեքսանդրապոլի մէջ, այնպէս ալ Ցարական Ռուսաստանի մէջ: Կը ստանային սովորական երիցուկի ծաղիկներէն` փթերով կը հաւաքէին, կը վերածէին փոշիի ու գունազարդ թիթեղի տուփերով կը վաճառէին: ՙԼուի ծաղկի՚ առեւտուրով զբաղած են Սիմոն Թումանեանցը` Փեթերպուրկի մէջ, Սարգիս եւ Միքայէլ Միրզոյեանները` Մոսկուայի մէջ: Միրզոյեաններու արտադրանքը Մարսէյի ցուցահանդէսին մէջ արժանացած է ոսկէ մետալի:
Թանգարանի շինութիւնը կառուցուած է վաճառական, յայտնի բարերար Պետրոս Ձիթողցեանի կողմէ 1872 թուականին: Շինութիւնը ունի 1860-70-ականներուն Ալեքսանդրապոլի մէջ տարածուած կարմիր եւ սեւ տուֆ քարի սիսթեմաթիք համադրութիւն: Սկզբնական շրջանին կառոյցը ծառայած է որպէս շահութաբեր տուն, իսկ խորհրդային իշխանութեան հաստատումէն յետոյ տունը ազգայնացուած է եւ ունեցած է զանազան գործառոյթներ` հասարակական, բնակելի եւ այլն:
1984 թուականին այստեղ բացուած է եւ մինչեւ օրս կը գործէ Կիւմրիի ժողովրդական ճարտարապետութեան եւ քաղաքային կենցաղի թանգարանը:
