Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկին մէջ մեկնարկեց ՙԶմիւռնիան Հայոց եւ Յունաց ցեղասպանութիւններու ուղեծիրում. բնաջնջում, հրկիզում եւ տարագրութիւն (Սեպտեմբեր, 1922 թ.)՚ խորագրով եռօրեայ միջազգային գիտաժողովը:
Գիտաժողովին կը մասնակցին ցեղասպանագէտներ, պատմաբաններ, ազգագրագէտներ, արուեստաբաններ, հոգեբաններ, իրաւունքի մասնագէտներ Հայաստանէն, Յունաստանէն, Լիբանանէն, ԱՄՆ-էն, Գանատայէն, Հոլանտայէն, Իտալիայէն եւ Չեխիայէն:
Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկի տնօրէն Յարութիւն Մարութեան ընդգծեց, որ 100 տարի առաջ` 1922 թուականին տեղի ունեցած է Զմիւռնիոյ հայերու եւ յոյներու կոտորած, որ կը համարուի Հայոց ցեղասպանութեան վերջին դրսեւորումներէն մէկը, որուն ընթացքին ոչնչացուեցաւ հայկական եւ յունական ամբողջ մշակութային ժառանգութիւնը, զոհուեցան մեծաթիւ մարդիկ:
ՙ100 տարի անցած է, եւ անհրաժեշտ է մէկ անգամ եւս վերադառնալ այդ իրադարձութիւններուն, ինչ որ մենք կ՛ընենք մարդասիրական ոլորտի հայաստանեան մասնագէտներուն եւ միջազգային հիւրերուն հետ համատեղ: Գիտաժողովին կը մասնակցի 40 զեկուցող` Հայաստանէն եւ 8 տարբեր երկիրներէ՚, ըսաւ ան:
Պէյրութի Հայկազեան համալսարանի նախագահ Փօլ Հայտոսթեանն ընդգծեց, որ այստեղ են` գիտակցելով գիտաժողովին կարեւորութիւնը:
ՙԱյս գիտաժողովը կարեւոր է անով, որ մարդկութիւնը պէտք է անցեալը ճանչնայ ոչ միայն հարստութեամբ եւ բարիքներով, այլեւª աղէտներով: Զմիւռնիան յատկանշական է, որովհետեւ զանազան ժողովուրդներ` յատկապէս յոյներ եւ հայեր, միացան իրենց ճակատագրով եւ հրկիզուեցան, գաղթեցին եւ արմատախիլ եղան: Այս գիտաժողովի ուսումնասիրութիւնները իմի կը բերեն Զմիւռնիոյ գրական, պատմական, եկեղեցական, քաղաքական, տնտեսական կեանքը: Եւս մէկ անգամ այս ամէնին մենք կ’անդրադառնանք եւ կը համոզուինք, որ հայութիւնը կորսնցուցած է կարեւոր կեդրոն մը՚, ըսաւ Փօլ Հայտոսթեան:
Գիտաժողովի ընթացքին բացուեցաւ նաեւ համանուն խորագրով ժամանակաւոր ցուցադրութիւն: Տասներեք պաստառէ կազմուած երկլեզու (հայերէն եւ անգլերէն) ցուցադրութեան ընթացքին ներկայացուած են Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկի գիտական ֆոնտերէն, վերապրողներու ժառանգների ընտանեկան արխիւներէն, ինչպէս նաեւ այլ հաւաքածուներէ տարատեսակ ցուցանմուշներ:
