«Այս զէնքերը հայերուն տուր, որ թուրք ապաննեն»:
Զէյթունցի «տէլի» Սարգիսն է խօսողը, հօրենական մեծ հայրս: «Տէլի», թարգմանաբար՝ քաջասիրտ, անզուսպ, խենթ:
Երկրորդ աշխարհամարտի աւարտէն ետք, երկրորդ գաղթականութեան ընթացքին է պատահարը: Ինքնապաշտպանութեան համար, հացի եւ ջուրի նման, զէնքի կարիքը կայ: Ունենալու միա՛կ միջոցը, կուսակցական շարքերը անցնիլն է:
Հիմնական պայմանները իմանալու համար, մեծ հայրս եւ աներորդին կը դիմեն օրուայ ղեկավարին: Պետը հանգամանօրէն կը մանրամասնէ պարտաւորութիւնները եւ կ’եզրակացնէ՝ ըսելով. «Եթէ սպանութեան հրահանգ գայ, պարտաւոր էք գործադրել, նոյնիսկ եթէ ենթական ձեր հարազատ եղբայրն է»:
«Հայը, հայ կը սպաննէ՞…», ապշահար իրար կը նային ու հարց կու տան մեծ հայրս եւ աներորդին: Սարգիս աղան, առանց խորը թափանցելու, զէնք ունենալու մարմաջէն տարուած, կ’ուզէ ընդունիլ: Ինքզինք լա՛ւ գիտէ: Ինք հայը սպաննող չէ, նոյնիսկ եթէ կուսակցական հրահանգ է:
«Սարգիս Աղա չ’ըլլար, չ’ըլլար, չի՛ կրնար ըլալ», ըսելով կը միջամտէ Սիմոն էֆէնտին՝ հօրս մօրեղբայրը: Աներորդի եւ քեռայր ձեռնունայն կը վերադառնան տուն:
Առանց զէնքի, առանց ինքնապաշտպանութեան ինչպէ՞ս կարելի է ապրիլ, գոյատեւել, ապահով զգալ:
Քանի մը օր ետք, Զէյթունի «տէլին» (մեծ հայրս), առանձինն կը ներկայանայ բժիշկ ղեկավարին մօտ: Երբ պահակները իմաց կու տան, թէ նման այցելու մը ունի, իրենցմէ կը պահանջէ լաւ մը քննելէ ետք միայն արտօնել որ բարձրանայ իր մօտ, առաջին յարկ: Մեծ հայրս, ձեռքերը վեր կը բարձրացնէ, կը քննեն զինք ու վստահ ըլլալէ ետք որ անզէն է, թոյլ կու տան որ բարձրանայ վերի յարկը: Պահակները կը մնան վարը:
Սովորական բարեւտուքի արարողութենէն եւ որպիսութիւնները հարցնելէ ետք.
- Տոքթո՛ր, զէնք կ’ուզեմ:
- Սարգիս աղա, չկայ:
- Տոքթոր, առանց զէնքի հոսկէ դուրս պիտի չելլեմ:
«Սարգիս աղա չկ…»-ն չաւարտած, արագաշարժ մեծ հայրս անմիջապէս դուրս
կը հանէ իր ձախ ձեռքին եւ շապիկին թեւին միջեւ պահած երկար դաշոյնը ու գլխուն վերեւ կանգնած՝ կը սպառնայ բժիշկին կեանքին:
Անակնկալի եկած ղեկավարը, բազկաթոռին մէջ սմքած կը մնայ: Լաւ գիտէ թէ սպառնալիքը լուրջ է: Ո՞վ ծանօթ չէ զէյթունցի «տէլի» Սարգիսին սխրագործութիւններուն: Պարապ տեղ շահած չէ՛ այդ անունը:
Պահ մը ետք, բժիշկը ինքզինքին գալով կ’ըսէ. «Սարգիս աղա, իրապէ՛ս չկայ, բայց քանի մը օրէն պիտի գայ, երբ գայ անպայման կը ղրկեմ քեզի»:
Քովնտի պահեստանոց, պարապ սենեակը տեսնելէ ետք, կը համոզուի մեծ հայրս, բայց կը պայմանաւորուի՝ ըսելով. «Տոքթոր, եթէ խոստումդ չյարգես, ձեռքէս չես ազատիր, ինչպէս այսօր, նորէն կը հասնիմ քեզի»:
Հայրս լաւ կը յիշէր: Քանի մը օր ետք, գիշերով, հեռուէն, իրենց պարտէզին մէջէն, «Սարգիս աղա՜… Սարգիս աղա՜» պոռալով կանչած էին ու մեծ հայրս պահ մը ետք, երկո՛ւ զէնքով մտած էր տուն:
Դուրսի, արտաքին պատէն անջատ, երկրորդ պատ մը հիւսուած է տան մէջ: Զէնքերը կը պահուին երկու պատերուն միջեւ եղող պարապութեան մէջ:
Վտանգաւոր ժամանակաշրջան է, հայ-թուրք ջարդելու եւ ջարդուելու օրեր:
Շաբաթ մը ետք, քաջասիրտ Սարգիս աղան, գիշերով, առանձինն, դիրք կը բռնէ երկու թուրք գիւղերու միջեւ: Գացող թուրքը, եկող թուրքը որսալով, կ’ապահովէ տասնեօթը կտոր զէնք, դաշոյն, սուր, կացին եւ այլն:
Կտաւէ պարկի մը մէջ զետեղելով կը ներկայանայ բժիշկ ղեկավարին:
– Այս զէնքերը հայերու տուր որ թուրք սպաննեն,- ըսելով կը բաժնուի անկէ:
Այդ բոլորէն ետք, կուսակցապետը նոր անունով մը կը մկրտէ մեծ հայրս. «Ճելլաթ Սարգիս», որ թարգմանի՝ «Դահի՛ճ Սարգիս»:
ՊԵՐՃ ԱՐԱՊԵԱՆ
