«Ցանկացած ելեւմտական,
տնտեսական քաղաքականութիւն
դատապարտուած է ձախողման,
երբ երկիրը ծերանում է»:
Միշէլ Տեպրէ
Իւրաքանչիւր երկրի, քաղաքի, գիւղի իրական հմայքը նրա շինութիւնները չեն, այլ՝ բնակիչները, որոնց աճն ու բազմացումը ցանկալի լինելով դառնում է նպատակ՝ հաշուի առնելով տարբեր հիւանդութիւնների, արկածների պատճառով կորուստները: Բնակիչների շրջանում է, որ ծնւում ու զարգանում են զանազան ուղղութեան գաղափարախօսութիւններ ու մտաւոր հոսանքներ: Աւելի քան հարիւր տարի առաջ էր, երբ սկիզբ առին քաղաքական ձախակողմեան գաղափարի թեքումով խմբակներ, որոնք իրենց բնոյթով թէ համոզմունքով տարբեր ու հակադրուած գործիչներ էին, այլ ընկալում ունէին առօրեայ իրականութեան մեծ կամ փոքր իրադարձութիւնների նկատմամբ: Այլախոհութիւն չէր նպատակը, այլ երեւոյթներին տարբեր գնահատական ու կշիռ տալ եւ զանազան համոզումների հիմունքով՝ փոխել սեփական ապրելակերպը, մտայնութիւնը կենցաղը՝ ներշնչուած ազատ խօսքի իրաւունքի առկայութեամբ:
Բազում եւ բազմազան էին նորաստեղծ խմբերը «մտահոգուելով», ձգտելով հիւլէական ռումբերի ու կայանների արգելմանը, բնապահպանութեան հարցերի վերանայումին, նոյնիսկ կոկորդիլոսներին բարենպաստ պայման ստեղծելու անհրաժեշտութեամբ: Նրանք յայտնի են WOKE (առաջադէմ արթնացում) անուան տակ, որոնցից է նաեւ «No kids» (ոչ երեխայ) հոսանքը, որոնց քարոզին հետեւողների հիմնական ցանկութիւնը, թելադրանքն ու պահանջն է՝ կանանց համոզել, որ մերժեն ծննդաբերումը, զաւակ չունենան․ աւելի ազատ ժամանակ տրամադրեն վայելքներին, այսինքն՝ դադարել կին լինելուց: Որքան որ տարօրինակ թուայ քարոզը՝ այն լսուեց, տարածուեց եւ ունեցաւ, ի սփիւռս աշխարհի, մեծաթիւ հետեւորդներ:
Որոշ երկրների ղեկավար-պատասխանատուների համար երեւոյթը մտահոգող էր՝ բնակչութեան աճի զգալի նուազումի պատճառով: Ֆրանսիայում, ուր բարեկեցիկ կեանքը համեմատաբար ապահով է, չկայ պատերազմ ու համաճարակ, իսկ առողջապահական համակարգը պարկեշտ մակարդակի ու արտագաղթը բացակայ, ծննդաբերութեան անկումը պաշտօնապէս եղել է 150 հազար՝ 2010 եւ 2023-ի միջեւ: Պետութեան տագնապի ազդարարուած կոչերը անդադար յիշեցնում են, որ նշուած անկումը բնակչութեան 0,03% է կազմում եւ պէտք է պայքարել այդ նուաստ երեւոյթի դէմ:
Առակս զի՞նչ ցուցանէ:
Մեր հայրենաբնակ քոյրերն ու դուստրերը եւս, ցաւօ՛ք, վարակուել ու տառապում են զաւակ չունենալու այդ ախտով եւ սահմանափակւում են ոչ աւելի քան մէկ կամ երկու զաւակով՝(էգ լինելու դէպքում զայն վիժեցնելու պայմանով ) բացառութիւնները անշուշտ յարգելի են: Յայտնի փաստ է, որ երկու զաւակով բնակիչների աճ չի կարող լինել, քանզի երկու զաւակը փոխարինում են ըստ քանակի ծնողներին, իսկ ենթադրել մահացութեան պարագային վստահ թերաճ է լինում:
Երեխայ ունենալու գաղափարը ժխտողները երբեւէ դոյզն հոգս ու կարծիք անգամ չունեն, թէ ինչպէ՛ս եւ ի՛նչ միջոցներով է անհրաժեշտ ապահովել ապագայ սերունդների բարգաւաճումը, քանզի նշուած քայլերը նպատակի հետ համատեղելի չեն, այլ հակասական:
Շատ երկրներ, ծննդաբերութիւնները քաջալերելու նպատակով, տարբեր տեսակի նպաստներ են սահմանել եւ այն յատկացնում նորածիններին, որ ուղղուած են քաջալերել մայրացած կանանց, զաւակի հետ կապուած ծախսերին: Սխալ չէր լինի, եթէ դպրոցական դասընթացներին, յղիութեան վիժումի դիպուածը, մատուցուէր պարմանուհիներին, գերագոյն յանցագործութիւն լինելու իմաստով՝ հիմք ունենալով անժխտելի մի հանգամանք, որ սաղմը արդէն կենդանի էակ է եւ անձեռնմխելի, իսկ արարքը՝ ոճիր:
Աներկբայ է, որ մեր երկրի ազգագրական (ethnographie) խնդիրները աւելի բարդ են, սուր եւ խճճուած, մինչեւ իսկ ծայրայեղ անհանգստացնող ու դժուարալուծելի, ուր կանանց վերոնշեալ խնդրի հետ ունենք ստիպողական պատերազմի զոհերը եւ սարսափելի արտագաղթը, որ վերջ-դադար չունի․ բնակչութեան նուազումը մինչեւ 30% հասցնելով, որ աննախադէպ կսկծալի փաստ է:
Անհերքելի է, որ մտայնութեան մեծ յեղափոխութեան կարիք ու պահանջ կայ բնակչութեան որոշ խաւերում եւ այն չի բռնկուի ինքնուրոյն: Պետութիւնը հսկայական անելիքներ ունի այդ ասպարէզում, մինչեւ իսկ տուն դարձի քայլեր ձեռնարկելով, որ բազում խնդիրների հետ է կապուած՝ տնտեսական, թէ բարոյական: Մէկ բան ստոյգ է, որ այդ խնդիրը մի անկիւն նետելիք չէ, այլ՝ յատուկ ուշադրութեան արժանի, բարձր մակարդակի ակնկալիքով լուծումներ յայտնաբերելու:
Առեղծուածային մի հարց է ծագում, թէ հազարամեակ ապրելով օսմանցիների, պարսիկների, ռուսների լուծի ներքոյ հայերը մնացին կառչած իրենց հողին ու ընտանի պարագաներին՝ առանց գաղթելու մտադրութեանը գերի դառնալու, բացի հատուկենտ դէպքերից, որոնք կապուած էին առեւտուրի գործունէութեան, իսկ եղեռնի հետ կապուած ջարդն ու աքսորը որեւէ աղերս չունեն մեր կամքի ու ցանկութիւնների հետ, որին հարկ չկայ անդրադառնալու. այն յայտնի է ամէնքին եւ որեւէ կապ չունեն երկիր լքելու հետ, այլ փախուստ էր կեանք փրկելու բնազդով:
Արտագաղթի չարիքը հսկայական չափերի հասաւ, երբ ի վերջոյ ունեցանք ազատ եւ անկախ պետութիւն, երկիրը վերակառուցելու հնարաւորութիւն ու պահանջ, որ սերտ կապուած էին անխուսափելի դժուարալոյծ խնդիրներին, եւ երկնային առիթը մեզ էր տրուած, որ ի վերջոյ համայն հայութիւնը համախմբուած, թեւերը քշտելով գործի անցնի, բայց աւա՜ղ, փոխարէնը երկրում ծնունդ առան, զարգացան ու բազմացան բազմաթիւ, բազմաբեւեռ հին ու նոր կուսակցութիւններ, որոնց ոչ կարիքն ունէինք եւ ոչ պահանջը, քանզի փաստերը յայտնի են, որ եղեռնից առաջ եւ յետոյ հայ քաղաքական գործիչները ոչ մէկ դրական արդիւնքի են հասել բազում ատեաններում, ուր հայկական հարց էին քննարկում եւ այդ շարունակւում է մինչ օրս:
Մտադիր չեմ որեւէ յանցաւոր ու մեղադրեալ փնտռել, միայն կ’ուզեմ հասկանալ, թէ երբ պիտի դադարենք միմեանց միս ուտել եւ կոկորդ կրծել:
Այդ չէր հայի երազանքը:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ