– Որո՞նք են քաղցկեղի յառաջացման 3 հիմնական պատճառները:
Պատասխան – Քաղցկեղի հիմնական երեք պատճառները սովորաբար ունին հետեւեալ բաժանումները.
Ա) Ժառանգական գործօններու ազդեցութիւնը: Որոշ ծինային գործօններ ժառանգական են, իսկ միւսները կրնան զարգանալ ժամանակի ընթացքին շրջապատի միջավայրի ազդեցութեան պատճառով:
Բ) Կենսակերպի գործօններ: Որոշ վարքագիծ եւ ապրելակերպի ընտրութիւն էապէս կը մեծցեն քաղցկեղի յառաջացման վտանգը: Ծխելը, սխալ սննդակարգը (օրինակ՝ վերամշակուած մթերքներու կամ կարմիր միսի բարձր պարունակութիւնը), մարզանքի բացակայութիւնը եւ ալքոհոլի չարաշահումը կապուած են քաղցկեղի բարձր հաւանականութեան հետ:
Գ) Բնապահպանական եւ աշխատանքային ազդեցութիւն: Աշխատանքի ընթացքին վնասակար նիւթերու (կտաւաքար (asbestos), radon, արեւու ուլթրամանիշակագոյն ճառագայթումը, որոշ քիմիական նիւթեր (օրինակ՝ պէնզօլ) եւ օդի ապականութիւն) ազդեցութիւնը կրնայ մեծցնել քաղցկեղի վտանգը: Այս վտանգաւոր գործօններու երկարատեւ ազդեցութիւնը կրնան յանգեցնել բջջային վնասներու, ուստի՝ քաղցկեղի զարգացման հաւանականութեան մեծացման:
– Քաղցկեղի դէպքերը կ’աւելնա՞ն, թէ՞ կը նուազին եւ ինչո՞ւ:
Պատասխան – Աշխարհի վրայ քաղցկեղի դէպքերը աճման ընթացքի մէջ են հետեւեալ գործօններուն պատճառով.
1) Ծերացող բնակչութիւն – ընդհանուր բնակչութեան տարիքային բարձրացման զուգահեռ կ’աւելնայ տարեց անձերու քաղցկեղով հիւանդանալու հաւանականութիւնը: Տարեց անհատները աւելի հաւանական է զարգացնեն քաղցկեղի որոշակի տեսակներ, որ կը նպաստէ ընդհանուր թիւի բարձրացման:
2) Կենսակերպի գործօններ – կենսակերպի փոփոխութիւնները, ներառեալ վատ սննդականոնը, ֆիզիքական աշխուժութեան պակասը, ծխելու աւելացումը եւ ալքոհոլի օգտագործումը, կը նպաստեն քաղցկեղի յառաջացման բարձր հաւանականութեան: Որոշ քաղցկեղներ խստօրէն կապուած են այս գործօններուն հետ, ինչպիսիք են թոքերու, լեարդի եւ այլն:
3) Աւելի լաւ զննում եւ յայտնաբերում – բժշկական արհեստագիտական եւ screening-ի ծրագրերու յառաջընթացը դիւրացուցած է քաղցկեղի կանխահաս յայտնաբերումը, որ կրնայ աւելցնել քաղցկեղի դէպքերու թուային ցուցանիշերը: Կանուխ յայտնաբերումը անպայման չի նշանակեր, որ աւելի շատցած են քաղցկեղի պարագաները, բայց ան կրնայ աւելի տեսանելի դարձնել:
4) Շրջակայ միջավայրի գործօններ – համաշխարհային արդիւնաբերականացումը եւ urbanization (քաղաքայնացնում), քիմիական նիւթերու եւ ճառագայթման գործօնները նպաստած են քաղցկեղի վտանգի աւելացման:
5) Իրազեկման եւ ախտորոշման բարձրացում – քաղցկեղի մասին տեղեկացուածութեան աճին զուգահեռ աւելի շատ մարդիկ կրնան դիմել բժշկական օգնութեան, որ կը շատցնէ ախտորոշումներու թիւը:
Պէտք է նշել նաեւ, որ չնայած քաղցկեղի դէպքերը աւելցած են, սակայն բուժման, վաղ յայտնաբերման եւ կանխարգիլման ոլորտին մէջ կատարուած յառաջընթացը նպաստած է գոյատեւման մակարդակի բարելաւման, այսինքն՝ քաղցկեղով ախտորոշուած շատ մարդոց համար այն դարձած է բուժելի հիւանդութիւն:
– Քաղցկեղի ո՞ր տեսակն է աւելի բուժելի եւ որն է ամենաանբուժելի.
Պատասխան – Ամենաբուժելի քաղցկեղները՝ մաշկի, ամորձիներու: Վահանաձեւ գեղձի քաղցկեղին մեծամասնութիւնը խիստ բուժելի է, մասնաւորապէս (papillary thyroid), որ ամենատարածուած ձեւն է:
Նաեւ բուժելի կը նկատուի Շագանակագեղձի քաղցկեղը տղամարդոց մօտ (Prostate), ամենատարածուած քաղցկեղներէն մէկն է: Ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղը, մասնաւորապէս՝ փոքր բջջային թոքերու քաղցկեղը եւ այլն: Պէտք է նշել, որ բոլորն ալ պայմանաւորուած են կանուխ յայտնաբերման հետ:
Իսկ «անբուժելի» քաղցկեղներէն են ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղը, թոքերու քաղցկեղ, ուղեղի քաղցկեղի խիստ յարձակողական տեսակը, ձուարաններու քաղցկեղը եւ այլն:
– Որո՞նք են կանանց կրծքագեղձի քաղցկեղի յառաջացման գլխաւոր պատճառները: Արդեօք կապ մը կա՞յ սեռային կեանքի աշխուժութեան կամ կրծքով կերակրման հետ:
Պատասխան – Կանանց մօտ կրծքագեղձի քաղցկեղը կապուած է շարք մը գործօններու հետ, սակայն այն նշանակալի ձեւով ուղղակիօրէն կապուած չէ սեռային կեանքի աշխուժութեան կամ կրծքով կերակրման հետ: Հիմնական ազդակը ժառանգական, հորմոնային, ապրելակերպի եւ շրջակայ միջավայրի գործօններն են:
- Հորմոնային գործօններ.- Estrogen եւ Progesterone երկարատեւ ազդեցութիւնը կ’ազդէ կրծքագեղձի քաղցկեղի վտանգին վրայ: Ահա թէ ինչու վաղաժամ դաշտանները (մինչեւ 12 տարեկան) եւ ուշ դաշտանադադարը (55 տարեկանէն վերջ) կրնան մեծցնել հնարաւորութիւնը, քանի որ կ’երկարացնեն այն տարիներու քանակը, որոնք մարմինը կ’ենթարկէ այդ հորմոններու ազդեցութեան:
Միւս կողմէ, սակայն, յղութեան եւ կրծքով կերակրումը կրնան նուազեցնել կրծքագեղձի քաղցկեղի վտանգը: Կանայք, որոնք երեխաներ կ’ունենան աւելի երիտասարդ տարիքին, յատկապէս մինչեւ 30 տարեկանը, հակուած են կրծքագեղձի քաղցկեղի աւելի նուազ հնարաւորութեան: Կրծքով կերակրելը քանի մը ամիս կամ աւելի երկար քաղցկեղի նուազեցման գործօն են:
- Ժառանգական գործօններ.- BRCA1 եւ BRCA2 ծիներու ժառանգական գործօններով կանայք կրծքագեղձի քաղցկեղի զարգացման զգալիօրէն բարձր վտանգ ունին:
- Կենսակերպ եւ բնապահպանական գործօններ.- Սննդականոնը եւ մարզական աշխուժութիւնը, գիրութիւնը, յատկապէս դաշտանադադարէն վերջ, կապուած է կրծքագեղձի քաղցկեղի յառաջացման հնարաւորութեան հետ:
Փաստուած է նաեւ, որ ալքոհոլի օգտագործումը նոյնպէս կը մեծցնէ կրծքագեղձի քաղցկեղի վտանգը:
- Տարիքը.- Կրծքագեղձի քաղցկեղի կարելիութիւնը կը մեծնայ տարիքի հետ: Դէպքերու մեծ մասը կ’ախտորոշուին 50 տարեկանէն բարձր կանանց մօտ:
- Ընտանեկան պատմութիւն.- Եթէ կինն ունի կրծքագեղձի քաղցկեղով հիւանդ առաջին կարգի ազգական (մայր, քոյր, դուստր), անոր քով հնարաւորութիւնը աւելի բարձր կ’ըլլայ, յատկապէս, եթէ հարազատը ախտորոշուած է երիտասարդ տարիքին:
- Ճառագայթման ազդեցութիւնը.- Կրծքավանդակի նախկին ճառագայթային բուժումը հետագային կրծքագեղձի քաղցկեղ կրնար յառաջացնել:
