Փիլիսոփաները երկար ատենէ ի վեր կը վիճաբանին մարմին-հոգի զանազանումին շուրջ, նիւթապաշտ եւ գաղափարապաշտներու երկու մտածող դասակարգ ստեղծելով։ Մեծ գիտնական եւ փիլիսոփայ Տեքարթին նշանաւոր փիլիսոփայական հասկացութիւնն է «Մարմին-հոգի երկուորութիւնը»։ Ըստ այս գաղափարին, հոգին կամ ոգին աննիւթական գոյութիւն մըն է, որ մարմինէն անկախ է։
Այսօր անօգուտ է տարհամոզել բոլոր այն մարդիկը, որոնք կը հաւատան հոգիի գոյութեան։ Եւ հակառակը՝ համոզել բոլոր այն անձերը, որոնք չեն հաւատար անոր։ Այն որ յստակ է` համացանցի եւ նանոչափական արհեստագիտութեան ներկայ շրջանին, հոգիի գոյութեան հաւատքը ամէնուրեք ներկայ է։
Սակայն երբ հոգի կ’ըսենք, ինչի՞ մասին է խօսքը․ հոգի հասկացութիւնը երեք գլխաւոր բեւեռներու շուրջ կը ներկայանայ․ հոգի-կեանք, հոգի-ոգի եւ հոգի-աստուածութիւն։
Հոգի-կեանք յարաբերութիւնը յոյն իմաստասէր Արիստոտէլէն ի վեր ուսումնասիրուած է։ Ըստ այս վերջինին, հոգին իր ամենայն ըմբռնումով կեանքն իսկ է, աւելի ճիշդը` «կենսական շունչ»ը, որ բուն իսկ պատճառն է, որպէսզի նիւթը վերածուի կազմակերպուած եւ ապրող գոյութեան։ Այս սկզբունքը աւելի ուշ Հանրի Պերկսոնի կողմէ որդեգրուած animisme կոչուած փիլիսոփայական գաղափարախօսութեան հիմը կը կազմէ։
Գալով հոգի-ոգի յարաբերութեան, այս վերջինը մեզ կ’առաջնորդէ հոգիի աւելի սահմանաւոր ըմբռնումին, որ մասնայատուկ է մարդոց եւ գերադաս էակներու։ Այս մէկը կը նոյնանայ ոգիի, մտածողութեան կամ գիտակցութեան հետ։ Արիստոտէլի համաձայն մտածելու կամ «մտաւորականութեան» ունակութիւնը` մարդոց եւ ամէն տեսակ գերազանց էութեանց իւրայատուկ ստորոգելին է։
Հոգի-աստուածութիւն ընդհանուր դասակարգին մէջ տեղ կը գրաւեն աստուածները, չաստուածները, սատանաները եւ հրեշտակներու բոլոր տեսակները եւ մեր նախահայրերու հոգիները, որոնց կը հաւատանք, իբրեւ մեզի ուղեկից` դէպի անդենական։ Ասոնց վրայ պէտք է աւելցնել ուրուականները, լուսապատկերները, նաեւ գերեզմանները եւ այլ մութ անկիւններ այցելող զանազան ոգիները։
Հոգի-կեանք, հեգի-ոգի, հոգի աստուածութիւն․ երեք հասկացողութիւն, որոնք իրարու կը խառնուին, իրարու կ’ագուցուին, իրար կ’ամբողջացնեն, յայտնաբերելով հոգի հասկացութեան յարափոփոխ, անհաստատ եւ հեղուկի նման հոսուն, սահուն նկարագիրը։ Անկախ պատմական շրջաններէ, մշակոյթներէ, ժողովրդական թէ քաղաքակրթական մօտեցումներէ, կարելի է միշտ գտնել հասարակաց բան մը այս երեք ճիւղային ծայրամասերու միջեւ։
Ինչո՞ւ կը հաւատանք հոգիի եւ ոգիի գոյութեան։ Հիմնական բացատրութիւնը կապուած է հոգեբանական կարգ մը գործընթացներու հետ։ Նախ եւ առաջ մենք զայն ինքնակամ կերպով կ’ընդունինք իբրեւ «ես», «գիտակցութիւն» մեր գաղափարներու, ցանկութիւններու, կամքի եւ նպատակներու ընդմէջէն։ Կայ նաեւ հաւատալու պահանջքը մարդու մօտ` հոգիի գոյութեան, որ ապահովութիւն կը ներշնչէ, անմահութեան զգացումի մը յոյսով։
Հոգին անմահակա՞ն է։ Հոգիի անմահութեան հաւատքը մարդկութեան չափ հին ըլլալ կը թուի։ 40.000 տարիէ աւելի անցեալ ունեցող գերեզմաններու մէջ գտնուած մեռեալներու դագաղներուն ընկերացող ընծաները (ինչպէս գործիք, զարդեղէն եւ այլ իրեղէններ) ապացոյցը կու տան մարդոց այն հաւատքին, թէ մեռեալը յետմահու ոգեղէն կեանք մը պիտի ունենայ։ Հոգիի անմահութեան հաւատքը փոփոխական է ըստ կրօնի եւ դաւանանքի. Հնդկաստանի մէջ ան վերակենդանացումի-rèincarnation երեւոյթով կ’ընկալուի, քրիստոնեայ եկեղեցւոյ համար անդենականի մէջ վերապրումի ձեւով (դրախտ-դժոխք տարբերակով) կ’ընդունուի, որ կ’առաջնորդէ դէպի յարութիւն։
Հոգիի անմահութեան գաղափարը տարօրինակ կերպով Աստուածաշունչին մէջ չէ արտայայտուած։ Այնպէս կը թուի, թէ սոյն գաղափարը յունական փիլիսոփայութենէն ժառանգուած է եւ 1512-1517 թուականներուն է, որ ներմուծուած է քրիստոնեայ վարդապետութեան մէջ, եկեղեցական ժողովի մը ընթացքին։
Պատրաստեց` ՍՈՒՐԷՆ ՇԷՐԻՔ
