ՁԱՅՆԻ ՊԱՏԸ

Պո՜ւմ ….

• Աղջիկս մի՛ վախնար, ձայնի պատ է, ժիտար, ժիտար:

=  Ու անմեղ երեխան կծկուած, ամբողջ մարմնով կը դողայ, քիչ առաջուան օդանաւին սարսափելի ձայնի պայթունէն:

• Մամա, պապային ըսէ, թող գայ, հիմա նորէն ռումբ կը նետեն:

= Ո՛չ ձագուկս, ոչ: Ասի օդանաւին ձայնն է: Դուն հոգ մի՛ ըներ: Ասի ռումբի ձայն չէ:

• Բայց ի՞նչ կը նշանակէ «ձայնի պատ», մամա:

Վերջին քանի մը օրերուն Լիբանանի՝ յատկապէս Պէյրութի եւ լեռնալիբանանի բնակիչները սկսան վերապրիլ մօտ 15 – 20 տարիներէ մոռցուած՝ «ձայնի պատ»ի սարսափազդու երեւոյթը: Եթէ նախկին երիտասարդ սերունդին համար օդանաւերուն հետ ուղեկցուող ձայնային պայթունը առօրեային մաս կազմող բնական բան մըն էր, սակայն նոր սերունդին՝ մինչեւ 20 տարեկան մանուկներուն ու պատանիներուն համար նորութիւն է յատկապէս երկրին մէջ պատերազմական մթնոլորտին մասին տարածուող ամենօրեայ շշուկներուն լոյսին տակ:

Բայց ի վերջոյ ի՞նչ կը նշանակէ «ձայնի պատ» կամ արաբերէնով՝ «ժիտար էլ սոթ»ը: Արդեօք երկինքին մէջ անտեսանելի պա՞տ կայ, որ օդանաւերը զառնուելով վախնալիք ձայները մեզի կը փոխանցեն: Ուրտեղէ՞ն յառաջացած է այս դարձուածքը կամ ինչպիսի՞ երեւոյթի մը կրճատուած եւ ժողովրդային խօսակցականին յարմարցուած բառն է: Ճիշդ է, որ մենք, փորձառուներս աւելի գիտակ ենք զանազանելու նման ձայները ռումբերէն կամ պայթուցիկներէն, սակայն չենք գիտեր, ոչ ալ կը փափաքինք «գլուխնիս յոգնեցնել» գիտական բառերով բացատրուած «ձայնի պատ»ին լուսաբանութեան մասին:

Փորձենք բացատրել բոլորին համար հասկնալի պարզութեամբ:

Ա- Տեղեկութիւններ առագութեան մասին

1) Ինչպէս ինքնաշարժները, մարզիկները, կենդանիները եւ այլն՝ նոյնպէս ալ լոյսն ու ձայնը ունին առագութիւն:

– Լոյսի առագութիւնը  մէկ երկվայրկանի մէջ 300,000 քիլոմէթր է: Այսինքն երկիրէն արձակուած լոյսը միայն մէկ երկվայրկեան ետք լուսին կը հասնի:

– Ձայնի առագութիւնը լոյսէն համեմատաբար շատ փոքր է՝ մէկ երկվայրկեանի մէջ 342 մեթր: Կամ՝ 1230 քիլոմեթր 1 ժամուան ընթացքին:

– Այս է պատճառը, որ սեպենք թէ հեռուն ռումբ մը պայթի, մենք անմիջապէս կը տեսնենք անոր լոյսը, իսկ ձայնը՝ մի քանի երկվայրկան յետոյ կը հասնի մեր ականջին:

Բ-  Ի՞նչ է «Sonic boom»-ը կամ ժողովրդային լեզուով՝ «ձայնի պատը»:

– Եթէ որեւէ առարկայ մը, սեպենք՝ օդանաւը, ձայնի առագութենէն աւելի առագ ընթանայ, շարժման հետ ստեղծած ի՛ր ձայնի ալիքները կուտակուելով մեզի կը հասնին որպէս պայթունի ձայն: Այսինքն, օրինակի համար, եթէ թշնամի օդանաւորդին հրահանգուած է X շրջանի մը ժողովուրդը վախցնել, ան իր սաւառնակին առագութիւնը X շրջանին վրայ 1230-էն կ’աւելցնէ հասցնելով ժամական 1250քմ, 1300քմ, կամ աւելի, իսկ X շրջանի եւ շրջակայ բնակիչները ռումբի պայթունէն աւելի սոսկալի ձայն կը լսեն:

Գ-  Բայց ին՞չ կապ կայ այս պայթունի ձայնին եւ «պատ»ին միջեւ:

– Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմին, պատերազմական օդանաւերու արդիականանալցման հետ, անոնց առագութիւնն ալ բազմապատկուեցաւ: Եւ երբ անոնք մօտեցան ձայնի առագութեան սահմանին, նկատուեցաւ որ թռիչքի ընթացքին ինչ որ պահ մը օդանաւերէն ոմանք ճզմուեցան եւ անգործութեան մատնուեցան: Օդանաւորդները կը հաղորդէին՝ օդին մէջ անտեսանելի «պատ»ի մը հետ զարնուելու մասին տեղեկութիւններ: Յետագային այդ «պատ»ը ընդհանրացաւ մեր խօսակցութեան մէջ առնելով «ձայնի պատ» կամ տեղական՝ «ժիտար էլ սոթ» իմաստները:

Դ) Մարդու կեանքին վտանգ կը սպառնա՞յ այս վախազդու երեւոյթը:

– Մինչեւ այսօր, «ձայնի պատ»-էն ոչ մէկը մահացած է, սակայն ամէն մէկ «ժիտար»-էն ետք հազարաւոր անձեր ունեցած են սրտի տագնապներ (heart attack), ջիղերու խանգառումներ, ճնշման բարձրացում, եւ այլն:

Նազօ Ճ.