ՙԱծխի տոպրակից անհնար է
ճերմակ ալիւր հանել եւ երբեմն`
օգտակար է մոռանալ
ինչ որ գիտենք՚:
Պուբլիցիւս Սիրիուս
Որեւէ երկրի համն ու հոտը, հմայքը, գրաւչութիւնը շինութիւններն ու կառոյցներ չեն միայն, այլ մեծ ի մասամբ բնակիչները իրենց մտաւոր մակարդակով, աւանդոյթներով, մշակոյթով, պատմական անցեալով, բարեհամբոյր հեզ կեցուածքով, ճաշակով եւ ինչու չէ նաեւ խոհանոցով եւ այլովք, միա՛յն թէ այդ բոլորը պիտի իրար շաղկապուած լինեն համահունչ եւ հասանելի ներդաշնակ սկզբունքներով եւ ոչ բռնազբօսիկ եւ շինծու, այլ` բնական: Բնաւ չի նշանակում, որ մարդիկ իրար նմանուեն եւ կրկնօրինակեն, քաւ լիցի, այլ զգան ու յագեցած լինեն բարոյախօսութեան միեւնոյն կարգ ու կանոնով` ազգի, երկրի հիմնական շահերի ու բարօրութեան հոգսերով: Այդ պարագային է, որ կ՛ունենանք հասուն հասարակութիւն, հայեցի միաձոյլ ժողովուրդ: Այդ ձեւը բնորոշիչ է մեր հայրենակիցների միայն մի հատուածի համար, այլ ոչ թէ գռեհիկ գաւառական ամբոխի` հեռու եւ զուրկ քաղաքակիրթ խոհեմութիւնից, որ ընդհանրապէս յատուկ է իշխանութեան գալու տենչով տառապող քաղաքական գործիչներին: Նրանք` իւրաքանչիւր հարց մոլուցքով լուծելու հակում ունեն, մինչեւ իսկ ԱԺ պատերից ներս ծեծկռտուքի դիմելով: Յիշենք Մարտի 2-ի դէպքը, որ Հոկտեմբեր 27-ի ձեռագիրն է, շատ ամօթալի եւ անհանդուրժելի դէպքերը` իրար վրայ շիշ նետելը եւ այլն:
Աներկբայ է, որ մեր հայրենի մտաւոր հանրութեան զանգուածը ոչ միայն կազմակերպուած չէ, այլ նաեւ լուրջ հիւանդագին անտարբեր վիճակի է, այնքան, որ կարծիք է ստեղծւում թէ կեանքի կենսական երեւոյթների հանդէպ բարձր ճանաչողութեան պակաս կամ հաւկուրութիւն կայ: Երեւոյթները ճիշդ ըմբռնող-գնահատողները անհատներ են, իսկ անտարբերները` ամբոխ: Մեր հայրենաբնակները ունեն հաւաքական արժանապատւութիւն, որ քաղաքական վարքին ու բարքին յարիր չէ տիրող դրութեամբ, ո՛ւր աւելի իշխում է հաշիւը, քան գաղափարախօսութիւնը: Ցաւօք այդ վիճակը անհատական չէ, այլ` համաճարակային: Հիւանդագին փառամոլութեան մասին խօսելն աւելորդ է եւ կարելի է՞ յուսալ, որ երբեւէ հայազգի տարբեր խմբերին յարող անձինք իրար հետ պատշաճօրէն յարաբերուելու անհրաժեշտութիւնը որպէս ապրելակերպ ընդունեն: ՙՃիշդ է մենք փոքր ենք, բայց մեզ հայ են ասում՚, բայց չմոռանանք, որ փոքրամասնութիւնների բռնութիւնը նմանւում է վոհմակների ոչխար որսալուն` անզիջում է:
Անկախութեան հռչակումով եւ Արցախը ազատելով` ինձ նման շատերի մօտ երազանքների եւ յոյսերի շարան յառաջացաւ, թէ՛ վերջապէս համայն միացեալ ուժերով կը կարողանանք կառուցել մեր ճաշակին ու քիմքին համահունչ, միացեալ ՙԴրախտավայր երկիր՚, որ հեռու չէր, գրեթէ ձեռքի տակ էր, միայն թէ՛ չարն ու բարին իրար խառնուեցին, եւ ունեցանք ինչ որ ունենք, եւ պատճառները թողնենք ընթերցողին գուշակել, որ միայն արտաքին թշնամին չէր եւ ներքինը իր ուրոյն տեղն ունի: Երեք տասնամեակներին չհասկացայ եւ շարունակում եմ չհաշտուել, թէ յաղթական լինելով 94-ին, հրադադարի պայմանները որոշողի իրաւունքով, ի՞նչ հանգամանքներով կամ ո՞ւմ թելադրանքով անհնար եղաւ Արցախը դարձնել ՀՀ անբաժան մի մարզ եւ ո՞ւմ հաճոյքի համար էին ցանկանում եւ պայքարում այն որպէս ինքնիշխան պետութիւն ներկայացնել, երբ երեւոյթը իր էութեամբ աւելի քան տխմար էր, իսկ բովանդակութեամբ` թալանի աղբիւր: Աւելին, արդի վիճակում Արցախի խորհրդականները միաձայն կոչ են հռչակում եւ պահանջում, որ ՀՀ հաւատարիմ մնայ 1992-ի որոշմանը եւ կասկածի տակ չդնի նրա ինքնորոշման իրաւունքը: Այս կոչը նոյնքան սադրիչ է, որքան տխմար եւ անընդունելի, քանզի նրա հեղինակները դեռ չեն հասկացել, որ բարեկամի քօղով ծածկուած երկրները ոչ միայն մտադիր չեն մեզ օգնել ու աջակցել, այլ ձգտում են որեւէ ձեւով գերապատիւ լինել մեզ վասալ դարձնելու նպատակով:
44-օրեայ դժոխքից յետոյ բազում են մեզ ցաւակցող եւ աղի արտասուք թափողները, բայց Բերձորը մնում է փակ, եւ մատ շարժող չկայ եւ վստահաբար չի լինի:
Նուազագոյնը պարզամիտ լինելու փաստ է, երբ ոմանք չեն հասկանում, որ Ալիեւի ոտնձգութիւնները եւ միջանցքի փակումը նոր պատերազմ սկսելու պատճառ է, եւ ՀՀ անկարող է դիմակայել: Այո՛, ճարահատ ենք:
Իրաւ է, որ վէրքը հին է եւ ծանօթ, բայց կսկիծը մնում է առանց սպիանալու:
Երբեմն մտերմիկ զրոյցների ընթացքին ոմանք այն կարծիքն են յայտնում, թէ պէտք չէ անցեալը փորփրել, քանզի յաճախ այն գարշահոտ է լինում, թէեւ մնում է լաւագոյն դպրոցը: Մէկ բան անվիճելի է, որ արդի վիճակով երկիրը հեռու է հայաշունչ լինելուց եւ կարեւորը այն է, որ ա՛յդ ձգտումը չկայ պաշտօնական շրջանակում եւ որեւէ քայլ չի արւում այդ ուղղութեամբ: Ցաւալի է նշել, որ վարչապետը անձամբ մեղսակից է դառնում երբեմն իր անզգոյշ արտայայտութիւններով: Վերջերս տարբեր ոլորտի անձանց մասնագիտական մակարդակի ստուգարքը ՙաթեսթաւորում՚ եզրով մատուցուեց, որ դարձաւ համընդհանուր բերանի ծամօն, ինչպէս մի քանի տարի է` նոյն քայլը արեց նախկին վարչապետը մէջտեղ հանելով ՙաքցիա եւ մոնիթորինկ՚-ը, որ յաւերժացան, իսկ առողջապահութեան նախարարի համար բուժուող հիւանդը` ՙփացիենտ՚ է: Քանի՞ նման տխմարութիւններ կան, որ համատարած բնոյթի են: Մինչեւ ե՞րբ պիտի այս աւերումը շարունակուի: Պետական մարմինները գոնէ զերծ մնան` յարգելով սահմանադրութեան հայերէնի մասին յօդուածը:
Հարիւրաւոր ձեռնարկութիւններ եւ գործարար խմբեր կան ՀՀ-ում հաստատուած գրանցուած եւ համապատասխան արտօնագրով երաշխաւորուած, բայց բանից պարզւում է, որ նրանց մեծամասնութիւնը յայտնի են օտար անգլերէն հնչող անուններով, նոյնիսկ երբ որեւէ կապ չունեն օտար երկրի հետ եւ բնոյթով զուտ հայկական են` մսավաճառը խանութի ճակատին գրում է butchers: Ինչո՞ւ գրանցող պաշտօնեան չի հրահանգուած, որ նման պարագային գործարքը կատարի հայեցի ձեւով (regalien): Նոյնը կարելի է անել նորածինների գրանցման պահին` մերժելով բոլոր տեսակի խրթին ու այլանդակ անունները, լայն տեղ տալով հայկականին, ինչպէս անում են շատ երկրներ: Երբ նայում ենք մեր կառավարութեան եւ ԱԺ անուանացանկը ճնշող մասը տարահնչուն են, իսկ Արթուրն ու Արտյոմը գերակշիռ, մինչդեռ մեր երկու հարեւանների մօտ չգտայ մէկ օտար անունով գործիչ: Գիտակից եմ, որ օտարամոլութեան այդ դարերից եկող հիւանդութիւնը վաղուց է արմատացել մեր երկրում, բայց ի՞նչ արգելք կայ վերանայել այն եւ պետական մակարդակով արմատական փոփոխութեան նիւթ դարձնել: Վստահ եմ, ոմանք պիտի առարկեն գոչելով, թէ կենսական հարց չէ եւ ոչ ոքի չի խանգարում, միայն մոռանալով, որ բարոյական հիմունքները նոյնքան կարեւոր են ամբոխը ազգ դարձնելու ճանապարհին:
Յուսանք, որ մի օր մենք եւս կը հասունանանք:
ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ
Սեն Ռաֆայէլ